اندر خم یک کوچه

غرور ملی جریحه‌دار شد وقتی اردنی‌ها، زن بودن زهره کودایی را انکار کردند. این یعنی جامعه می‌فهمد، جنسیت اصالت دارد و زن را مرد دیدن اهانت‌آمیز است. اما تعجب می‌کنم وقتی می‌بینم همین جامعه حساسیتش در برابر مردواره کردن زن را نه تنها از دست داده، بل‌که در برابر ساختارهایی که با تمام قوا در حال بلعیدن زنانگی است، خاضعانه سر تسلیم فرود آورده است. ساختارهای ورزشی که برای مردها تعریف شده را تایید می‌کند و برای وزنه‌برداری زن و بدنسازی‌هایی که عضلات زنان را مردوار می‌کند، هورا می‌کشد. سوت زدن داور زن در جمعی مردانه را سر دست می‌گیرد و حلوا حلوا می‌کند. له شدن زن در ساختارهای مردسالار اشتغال را نظاره می‌کند و دم بر نمی‌آورد. هشت ساعت کار روزانه همپای مردان در طول شش روز هفته را می‌بیند و بر آن خرده نمی‌گیرد.

حامی ساختار تحصیلی است که زنانگی را نمی‌بیند و بی‌توجه به جنسیت، دختران را برای مشاغل سخت مردانه تربیت می‌کند. در برابر صنعت مد و آرایش که مردسالارانه زن را برای لذت مرد می‌خواهد دم بر نمی‌آورد. هر روز کرور کرور آگهی استخدام «زن برای خدمت به مرد سرمایه‌دار» را می‌بیند و بی‌تفاوت حتی سر هم تکان نمی‌دهد. ساختار مردانه و بی‌رحم نسبت به زنانگی را برمی‌تابد و خانه‌داری را تحقیر و شاغل بودن زن در چنین ساختاری را ارزش قلمداد می‌کند که نه تنها سختی زایمان و دو سال شیردهی را هیچ می‌انگارد، که حتی سهمی برای آن چند روز تغییر فیزیولوژیک زن در هر ماه قائل نمی‌شود و زن را همپای مرد، کاری می‌خواهد.

و تعجبم بیشتر از زنانی است که هم صدا با رسانه‌های دوست‌نما، هر روز بیشتر بر طبل فراموشی جنسیت می‌کوبند و بی‌توجه به زنانگی زن، انسانیتش را تنها سر دست می‌گیرند. زن بی‌پناهی که جاهلیت اولی انسانیتش را نادیده گرفت و بیچاره‌اش کرد، امروز در جاهلیت مدرن، زنانگیش به یغما می‌رود.

جماعت مذهبی در حال مستحیل شدن در جریان شبه مدرنی است که ارمغان توسعه‌یافتگی است. جریانی کهت طبقه متوسط شهری را درگیر سبکی متفاوت از سبک زندگی سنتی کرده و او را با خوانش جدیدی از دینداری مواجه کرده است. در این درک جدید از دینداری، فرد مذهبی تلاش می‌کند، اسلام را امروزی کند و شرع را بر عرف مدرن تطبیق دهد، حتی به غلط! یک زن مذهبی در رویارویی با این جریان شبه مدرن در حالی‌که تمایل به پوشش دارد اما دیگر تعریفش از پوشش، تعریفی نیست که یک زن سنتی دارد.

علت این چرخش در نگاه و تفکر، به مبانی‌ای برمی‌گردد که مدرنیته بر آن استوار است. روح حاکم بر مدرنیته، امانیسم یا همان نفس اماره است؛ نفسی که خود را در دایره‌ی ولایت الهی نمی‌بیند. خودش امر می‌کند، تشخیص می‌دهد و عمل می‌کند. نفسی که بالاصاله و بالذات معیار تشخیص، مبدأ و غایت قرار می‌گیرد و انسان را دایر مدار نظام هستی می‌داند. مدرنیته که با لحظه لحظه‌ی زندگی ما درآمیخته، تمام مناسبات انسانی، تعاملات محرم و نامحرم، نوع پوشش، بافت معماری شهری و مسکونی، روش و رویکرد آموزشی‌مان را متأثر از امانیسم کرده است.

سربند همین تأثیرپذیری و انفعال در برابر ساختارهای تمدنی غرب، زن مذهبی هنگام انتخاب پوشش ناخودآگاه به سمتی گرایش پیدا می‌کند که جامعه برای او تعریف می‌کند. او دریافته به سبکی از پوشش تمایل دارد که دیگر شبیه به پوشش یک زن سنتی نیست. ذهنیتی که از زن بودن خود پیدا کرده، ذهنیتی برساخته از رسانه و جریانات سیاسی و فرهنگی امانیسمی است. زنی که زیاد در کف جامعه حضور فیزیکی دارد. شاغل است. به راحتی با مردان تعامل دارد. لبا‌س‌های رنگی می‌پوشد. کافی‌شاپ می‌رود. از به تصویر کشیدن عاشقانه‌هایش با همسرش ابایی ندارد. حجابش متأثر از خوانش جدیدی که از پوشش پیدا کرده، دیگر ساده و غیر جذاب نیست. بل‌که دوست دارد هم پوشیده باشد، هم جذاب.

این تنها سرنوشت زن نیمه مدرن مذهبی نیست، بل‌که مرد مذهبی در چنین جامعه‌ای خوانشی متفاوت از مردان سنتی دارد. غیرت دارد اما در عین حال از کانون توجه بودن همسرش راضی است. دین‌دار است اما دین‌مدار نه. معیار انتخاب همسرش دیگر تنها نجابت و حیا نیست، زیبا، بی نقص و شاغل بودن همسر هم برایش اصالت ذاتی دارد. مذهبی است اما پای ثابت پیج های بلاگری و حجاب استایل‌هاست و مشغول احسنت گفتن به حجاب جذاب خانم بلاگر. زیستن در جامعه‌ای که دیده شدن را فریاد می‌زند، غض بصر را برایش تهی از معنا کرده است. جامعه‌ای چنین غوغاسالار که آرمانش دیده‌شدن است، دین را اینچنین عرفی می‌کند.

جامعه‌ای که علی‌رغم اسلامی ‌بودن، در برابر ساختارهای فرهنگی غرب واداده و همراه با روح امانیسمی ‌آن شده است. رهبر انقلاب ذیل تفسیر سوره‌ی بقره این وادادگی را این‌گونه تعبیر می‌کنند: « همیشه نظام‌های اجتماعی را به تورهای ماهیگیری مثال می‌زدم که گاهی در میان خود هزاران ماهی را می‌کشانند به یک سمت خاصی و آن ماهیان خودشان متوجه نیستند که با همان حرکت تور، دارند به یک طرفی کشیده می‌شوند و نمی‌فهمند که یک کسی دارد آنها را هدایت می‌کند در داخل تور، آنها خیال می‌کنند آزادند و دارند راه می‌روند، هیچ احساس اسارت هم نمی‌کنند. نظام‌های اجتماعی هم این چنین‌اند، حتی نظام صحیح هم به یک معنا همین‌طور است، اگر چه او دیگر اسارت نیست چون در او آگاهی و بینایی هست، وانگهی نظام مستند به خدا و بندگی بالاخره بندگی خداست، اما هر نظام اجتماعی این خصوصیت را دارد، انسان‌ها در نظام اجتماعی داخل یک تور نامرئی هستند و دارند کشانده می‌شوند به یک طرفی، اگر چنانچه آنها را به طرف بهشت ببرند، انسانها را به طرف بهشت می‌روند، و اگر بطرف جهنم ببرند، انسان‌ها دارند به طرف جهنم کشانده می‌شوند». برای جامعه‌ای که داعیه‌ی تمدن‌سازی اسلامی دارد، حل این معضلات فرهنگی و اصلاح سبک زندگی نیاز به راه‌کارهایی کلان در حد ایجاد ساختارهایی توحیدی و عبودیت‌محور دارد.

.
چند روزی است تبلیغ دومینو و استفاده از زن به عنوان یک ابژه جنسی برای تبلیغ بستنی، اعتراض‌هایی را به دنبال داشته است. چند نکته در رابطه با این مسئله قابل بررسی است. اول نگاه کالاانگارانه به زن، که البته اختصاص به الان ندارد و صبح تا شب شاهد چنین استفاده‌های ابزاری از زن چه در فروشگاه‌ها و چه در تبلیغات سیما هستیم. نگاهی که ریشه در سرمایه‌داری ‌غرب دارد و تنها فروش محصول و دامن زدن به مصرف برایش اهمیت دارد و در این راه از هر ابزاری که بتواند استفاده می‌کند.
.
اما اینکه چرا بیشتر از زن استفاده می‌‌شود، ریشه در دیدگاهی دارد که به صورت گسترده در سنت فلسفی غرب وجود دارد. فلسفه‌ای که همواره زنان را به منزله‌ی موجود درجه دوم، فروتر و طفیلی قلمداد کرده و زن را به مثابه حیوانی دانسته که برای خدمت به مرد آفریده شده است. این تفکر در گذشته زن را محصور در خانه می‌خواست و مرد را رب‌البیت خانه می‌دانست. به عنوان مثال پولس در رساله‌ی خود می‌گوید:« مرد به جهت زن آفریده نشده، بل‌که زن برای مرد».

با صنعتی شدن غرب و نیاز سرمایه‌داری به کارگر ارزان، همان نگاه این‌بار با شعار حمایت از حقوق زن، او را به عرصه‌ی اجتماع کشاند و از کار خانه به کار در کارخانه و به استخدام سرمایه‌سالاران درآورد، با حقوق کمتر و گاهی کار بیشتر. اینجا زن کارگر کارخانه بود و بیش از توانش کار می‌کرد تا مردان پولدارتر شوند.

بعدتر با بالا گرفتن کار رسانه و نیاز به تبلیغات بیشتر، زن تغییر کاربری داد و کالایی بود برای ترغیب مشتری. اما این‌بار جاذبه‌های جنسی زن در جامعه‌ای که با شتاب به سمت انقلاب جنسی پیش می‌رفت، ابزار پول‌سازی سرمایه‌داران شد. هرچه عریان‌تر پرطرفدارتر. در جامعه‌ای که شهوت حکمرانی می‌کرد (و می‌کند)، مصرف بیشتر تابعی از تحریک شهوت بیشتر شد و زن همان حیوان درجه دوم که باید خادم مرد می‌بود، بهترین ابزار. مسیری که کشور ما نیز با گرفتار شدنش در فرهنگ توسعه در حال طی کردن است.

اما نکته‌ای را که در اینجا باید مورد توجه قرار داد، دو رو بودن سکه‌ی استخدام است. یعنی یک روی آن استخدام کننده و روی دیگر آن استخدام شونده(زن) است. به عبارت دقیق‌تر وجود قدرت و غلبه‌ی فرهنگی، که زنان نیز این نگاه را پذیرفته‌اند و عزمی برای تغییر این روند از خود نشان نمی‌دهند. چراکه پذیرفتن سبب تن‌دادن می‌شود. عموما بازار با توجه به تقاضای موجود دست به عرضه می‌زند. وقتی در چنین جامعه‌ای زن خود را به عنوان یک کالای مصرفی و ابژه‌ی جنسی پذیرفته و تسلیم#مردسالاری مدرن با تمام وجوهش شده است، چرا نباید اینچنین مصرفش کرد؟

                              
این تصویر به ما می گوید با نسلی از دختران نوجوان و جوان روبرو هستیم که دچار بحران هویت زن انقلابی شده اند. دخترانی که مفهومی مردسالارانه از جهاد را فهمیده اند. دخترانی که حتی هویت زنانه خودشان را باور نکرده و از ظرفیت زنانه‌ی خود بی خبر و حتی گاهی منزجرند. سربند همین بحران هویت و فقدان معرفت، ساحت قدرت را فقط در میدان سخت دیده و در تلاشند تا خود را با تعریفی مردانه از قدرت تطبیق دهند.

ریشه‌ی این بحران هویت و عدم درک ساحت قدرت نرم زنانه را باید در عدم تبیین و فهم تفاوت های زن و مرد جستجو کرد. وقتی تفکرات فمنیستی با اصالت دادن به ویژگی های مردانه، به دنبال توانمندسازی زنان است، زمینه‌ی ورود زن را به عرصه ای فراهم می آورد که نه تنها کوچکترین تناسبی با فعالیت در آن عرصه ندارد بلکه تصویر کاریکاتوری و ناموزون از زن در جامعه ارائه می دهد. وقتی برخی مدعی اند که زن و مرد هیچ تفاوتی ندارند و تمایزات موجود برساخت محیط و انتظارات اطرافیان است و هیچگونه تفاوت روانشناختی فی مابین آنها وجود ندارد، اولین قربانی این تفکر دختر جوانی می‌شود که به جای بهره برداری از ظرفیت های زنانه اش، به دنبال محکم کردن بند پوتین مردانه ای است که جماعت زن نشناس برایش دوخته اند.

به عنوان مثال یکی از تفاوت هایی که خالق حکیم در کیفیت خلقت زن و مرد قائل شده است، متفاوت بودن حجم هسته آمیگدال و ترشح هورمون تستسترون در مردان نسبت به زنان است که حجم آن در مردان بیشتر می‌باشد و همین امر سبب می‌شود تا میزان پرخاشگری در آنها بیشتر دیده شود، به گونه ای که آنها را مستعد نظامی گری میکند. از طرف مقابل، ترشح زیادتر هورمون اوکسی توسین و استروژن که هورمون عشق و محبت نامیده می‌شود در زنان سبب بروز رفتارهای مادرانه، مراقبتی می‌گردد.

به عبارت دقیق تر هیچ یک از زن و مرد به تنهایی کامل نیست و از همان جهتی که یک زن دارای کمال است یک مرد دارای نقص است. به همین دلیل هریک از این دو جنس رفع نقص خود را در وجود دیگری میبیند و این امر سبب تمایل آن دو به یکدیگر می‌شود. هر تلاشی برای برهم زدن این تفاوت سبب کاهش جذابیت آنها نسبت به یکدیگر شده و اولین آسیب برهم زدن این نظم متوجه کانون خانواده خواهد شد و یک جامعه را با بحرانی جدی روبرو خواهد کرد.

رهبر انقلاب درباره این تفاوت می‌فرمایند: «بعضي از انگشت‌ها خيلي درشت و گنده هستند و براي کندن يک سنگ از زمين خيلي مناسب‌ند اما اگر بخواهند يک جواهر خيلي ريز را لمس کنند معلوم نيست بتوانند بردارند. اما بعضي از انگشت‌ها ظريف و باريک‌ند. آن سنگ را نمي‌توانند بردارند اما آن خرده‌جواهر و خرده‌طلا را مي‌توانند از روي زمين جمع کنند. زن و مرد اين طورند. هرکدام يک مسئوليتي دارند. نمي‌شود هم گفت مسئوليت کدام‌يک سنگين‌تر است. مسئوليت هر دو سنگين است.»

در دهه شصت ، ورود تفکر سرمایه داری به کشور و شروع تغییر تدریجی سبک زندگی مسیر غلطی را پیش روی دختران جامعه ریل گذاری کرد و اولویت آنها را از ضرورت ازدواج به موقع به فضیلت تحصیل تغییر داد. مسیری که با گذشت بیش از سی سال از آن دوران، سبب تشدید بحران ازدواج دختران دهه شصت شد و جامعه خواب زده را با اعترافات ساختار شکنانه دختری مجرد با بهت و سردرگمی مواجه کرد. بحرانی که مسبب آن تفکر لیبرالی است که با نفوذ در باورهای جامعه، عده زیادی را قربانی ریل گذاری غلط کرده است.

جامعه که گویا قرار نیست از تجربه های گذشته درس بگیرد، یکبار دیگر در آستانه گام برداشتن در مسیری است که اینبار با نفوذ تفکرات فمنیستی در میان برنامه سازان رسانه ملی، در حال ریل گذاری است؛ که در قالب برنامه‌هایی چون عصر جدید دست به هنجارشکنی زده و باتشویق زنان جامعه به قدم گذاردن در مسیری با ارزش‌های مردسالارانه و ترویج ارزش‌هایی که اولویت زنانگی محسوب نمی‌شود، قدم در مسیری گذارده‌اند که غرب دویست سال پیش آن را تجربه کرد و اکنون با کانون‌های آشفته‌ی خانواده و کودکان تک والدینی و آمار سرسام‌آور طلاق و جدایی و افزایش افسردگی مواجهه گردیده است.
معیاری که امروز رسانه به عنوان زن قوی به خورد جامعه می‌دهد، معیاری نیست که مولفه‌های آن در دین ما تعریف شده است. تعریف زن قوی بودن، زور بازو داشتن و هنجارشکن بودن نیست.

حدود دویست سال پیش جامعه‌ی آمریکایی چیزی نبود که امروزه با آن مواجه هستیم. مردم دارای علقه‌های مذهبی بودند و خانواده از اصالت برخوردار بود. زنان دل در گرو همسر و فرزندان داشتند و خانه‌داری برایشان لذت‌بخش بود. خانواده‌ها پرجمعیت و وابستگی‌های عاطفی بین اعضای خانواده وجود داشت. از سال 1900 میلادی و با آمدن سینما مسیر جدیدی پیش روی مردم غرب گشوده شد و آنها را با عالمی جدید از رویاها روبرو کرد. برنایز خواهرزاده زیگموندفروید با پی بردن به اهمیت ناخودآگاه مردم و نقش رسانه‌ها تلاش کرد تا با بهره‌بری از این دو عامل در کنار هم، هنجارهای جامعه را تغییر دهد و مسیر جدیدی را پیش ‌روی جامعه‌ی سنتی آمریکا ریل‌گذاری کند؛ جامعه‌ای که هنوز در مقابل ناهنجاری‌ها مقاومت نشان می‌دادند. تغییر باورهای یک جامعه‌ی خانواده‌محور اگرچه در ابتدا غیرممکن می‌نمود، اما با کمک رسانه و جریانات فمنیستی به راحتی امکان‌پذیر گردید. مردم آمریکا شاید در ابتدا به سرانجامی که چنین ساختار شکنی‌هایی قرار بود برایشان به ارمغان بیاورد حتی فکر هم نمی‌کردند. راهی که بزرگترین قربانی آن خانواده بود.

لازم به ذکر است این نوشته به دنبال نفی اهمیت ورزش برای زنان نیست، که حتی ورزش را امری واجب و ضروری برای زنان می داند و لزوم بسترسازی درست برای گام برداشتن زنان در این مسیر را از وظایف مسوولان قلمداد میکند. نقد این نوشتار متوجه نفوذ جریانی پنهان در رسانه و نهادهای مسوول است که هدفش سوق دادن دختران جامعه در مسیری غیرفطری و مخالف طبیعت ظریف و ظرافت زنانه است و برای نیل به این هدف در تلاش است جامعه را با خود همراه کند. پایان این آغاز بهت و بحرانی دیگر برای جامعه به همراه خواهد داشت.