اندر خم یک کوچه

آیات ابتدایی سوره عنکبوت که نازل شد «أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا آمنا و هم لایفتنون… آيا مردم گمان كردند همين كه بگويند: «ايمان آورديم» به حال خود رها می‌شوند و دچار فتنه نخواهند شد؟!» مولاعلی علیه‌السلام از رسول خدا صل‌الله پرسید: «ما هذه الفتنه؟ این کدام فتنه است؟» رسول خدا پاسخ داد: «ای علی! تو مورد ابتلا امت قرار می‌گیری و امت به وسیله‌ی تو آزمایش می‌شوند. تو مورد خصومت و دشمنی امت قرار می‌گیری، پس خودت را برای تحمل عداوت‌ها آماده کن.»

همین پرسش و پاسخ بین نبی (ص) و علی (ع) کافی است تا ما را به دل تاریخ بکشاند، جایی میان مکه و مدینه کمی آن‌سوتر از جحفه- کنار برکه‌ای به نام «غدیر». همان جا که لب‌های فرشته‌ی وحی در گوش رسول (ص) زمزمه می‌کند: «ای رسول ابلاغ کن!»

تیغ آفتاب تیز و برهنه می‌تابد. هوا به قدری گرم است که مردم بخشی از تن‌پوش خود را به زیر پا و بخش دیگری را به روی سر افکنده‌اند. هجده هزار حاجی زیر این تیغ تیز سه روز است به فرمان نبی منتظرند. پیامبر اما دل دل می‌کند. می‌خواهد از این تبلیغ معافش کنند. نگران است از کمی پرهیزکاران، فراوانی منافقان، دسیسه‌ی ملامت‌گران و حیله‌ی مسخره‌کنندگان اسلام.

او را قبل‌تر نیز به خاطر همراهی همیشگی علی و توجه ویژه‌اش به او، اُذُن نامیده‌اند. اما خدا کوتاه بیا نیست. امر کرده و امرش واجب‌الاطاعه است.
بر روی منبری از جهاز شتران می‌ایستد و خطبه می‌خواند. از دو ثقل صحبت می‌کند که قرار است در میان ما به امانت بگذارد. می‌گوید: «اگر از این دو زاهق و مارق شوید، هلاک خواهید شد». زیر بازوی علی را می‌گیرد و چنان دستش را بالا می‌برد که گویی می‌خواهد همه‌ی اهل زمین و آسمان این صحنه را ببینند: «من کنت مولاه فعلی مولاه». درشت‌هیکل با سری بی‌مو- معروف است به دومی- جمعیت را می‌شکافد و جلو می‌آید. می‌گوید:«بخ بخ لک یا علی‌بن ابی‌طالب، اصبحت مولای و مولای کل مؤمن و مؤمنة».

کاش تاریخ همین جا متوقف می‌شد. اینجایی که علی مولای هر زن و مرد مؤمنه شده است. همین جا می‌ماند و لذت شیرینی دنیای با علی را مزمزه می‌کرد. کاش نمی‌رسید به روایت جابربن عبدالله انصاری از حرف‌هایی که پیامبر سه روز قبل از وفاتش به علی گفته بود: «عن قلیل ینهد رکناک؛ به زودی هر دو رکن تو ویران خواهد شد». کاش نمی‌رسید به صحنه‌ی جان دادن رسول‌الله بر روی سینه‌ی علی و فرو ریختن یکی از آن دو رکن.

کاش نمی‌رسید به روزهای بعد از رحلت نبی (ص) و این صدا به گوش نمی‌رسید: «برای حفظ حکومت، سوزاندن خانه‌ی فاطمه واجب است». می‌دانم این «ای کاش‌ها» مانع رسیدن روزگار از «بخ ‌بخ…» به این فتوا نمی‌شود. که اگر شده بود امروز شراره‌های آتش بر سرمان باریدن نداشت و شیطان میانه‌ی میدان شلنگ و تخته نمی‌انداخت. دنیای مدرن هول برش نمی‌داشت که از ما بدزدد و ببرد. که اگر شده بود خاکستر شراره‌های ناری که نطفه‌اش در سقیفه بسته شد و راه سیاست را از دیانت کناره کرد، امروز خاکستری‌مان نمی‌کرد. آه که دنیا کاش با علی راه آمده بودی. عید است بگذارید روضه نخوانم…

خدا را نپیچان

در مواجهه با «ماه مبارک رمضان» خواه ناخواه آدم‌ها به چند دسته‌ تقسیم می‌شوند. گویی «شهرالله» در حکم امتحانی است که عیار همه‌ی ما را روشن می‌کند. مرد جنگ با شیاطین درون و طواغیت بیرون هستیم یا فقط دنبال راه فرار از آزمون الهی و بهانه‌تراشی‌های نخ‌نما می‌گردیم؟! در ادامه‌ی این یادداشت، اشاره می‌کنم به 4 دسته از آدم‌ها که هر یک نگاه مخصوص به خود را به ماه رمضان دارند.

یک دسته را می‌توانی لابه‌لای این دیالوگ‌ها بشناسی: «سحری چی بخورم که کمتر در طول روز تشنه بشم»، «کدوم غذا را بخورم که کمتر ضعف کنم»، «بدو تا اذان را نگفته‌اند دو قلوپ دیگه آب بخور!» به این‌ها می‌گویم دیالوگ‌های آشناطور ماه‌رمضان؛ دیالوگ‌هایی که همه‌ی ما کم‌وبیش شنیده و یا حتی دغدغه‌مان بوده است. دغدغه‌هایی از جنس همان دغدغه‌ی «چی بپوشم» قبل هر مهمانی که بیشتر از آن‌که حکایت از دغدغه‌مندی برای خود مهمانی داشته باشد، حول محور «من» می‌چرخد. منی که می‌خواهد کم نیاورد اما نه مقابل صاحب‌خانه، که مقابل خودش. حرف‌هایی که همه‌اش حیله‌گری است و دورزدن یک دستور الهی، انجام ظاهر و مخالفت با باطن! آن‌وقت می‌شود عبادت نفس و اطاعت از خود و روزه‌ای که مصداق انارهای‌ پوکی است که وقتی ظاهر تر و تمیز و سرخ‌آب‌سفیدآبکرده‌اش را می‌بینی طمع می‌کنی که آن تو «صددانه یاقوت دسته‌به‌دسته» نشسته، اما وقتی کارد می‌اندازی به جانش و باطنش را می‌شکافی، دودی از لای زخم تنش بر‌می‌خیزد که آه از نهادت بلند می‌شود. تازه می‌فهمی عجب رکبی خورده‌ای که به ظاهر بسنده‌ کرده و از کرم درون غفلت کرده‌ای. این‌همه خسران سربند آن است که از آداب روزه غفلت کرده‌ای؛ که اتفاقا باید در طول روز کمتر بخوابی تا بیشتر به تو سخت بگذرد و کاری کنی که اقلا به اندکی ضعف دچار شوی، نه اینکه مدام بخواهی ضعف را چاره کنی.

دسته‌ی دوم را می‌توانی لابه‌لای این جنس دیالوگ‌ها جستجو کنی: «زخم‌معده دارم روزه برام خوب نیست»، «روزه بگیرم ضعف می‌کنم»، «فشارم می‌افته»، «گرسنه بشم عصبی می‌شم»، امسال هم ‌که «روزه بگیری، ضعیف می‌شی کرونا می‌گیری»! این دسته‌ اوضاع‌شان وخیم‌تر از دسته‌ی اول است. آن‌ها اگر حداقل دنبال چاره‌کردن ضعف‌شان بودند و دور زدن باطن حکم خدا، این‌ها رسما دنبال پیچاندن خود خدا هستند، غافل از این‌که نفس زیر دو خم‌شان را گرفته و با مخ بر زمین‌شان زده است. این بدنی که این‌قدر در پی رتق و فتق خوراکش هستند، دیر یا زود خوراک مار و مور خواهد شد.

دسته‌ی سوم اما اوضاع‌شان فرق می‌کند. این‌ها دیگر دنبال پیچاندن خدا و یا باطن حکمش نیستند، بلکه زیرآب حکم خدا را پیش بقیه می‌زنند با دیالوگ‌هایی ابلیس‌طور: «روزه می‌گیری که چی بشه؟»، «تو این گرما روزه برای کلیه‌هات ضرر داره»، «خودت رو سرکار نذار، روزه برای هیچ‌کس فایده نداره!» این نسخه پیچیدن‌ها برای آدم‌هایی که در جریان هوشمند شدن‌ها، منفعل هم شده‌اند تا جایی که حوصله‌ی خواندن دو خط کتاب یا تلمذ پای حرف یک روحانی را ندارند، هم‌چون زهری است که به رگ روح‌شان و ساقه‌ی خاکستری مغزشان تزریق می‌شود و عملا پای استدلال‌شان را فلج می‌کند تا جایی که ایمان نیم‌بندشان شل می‌شود و تقوای‌شان با یک تق، وا می‌رود. این‌بار نه‌تنها جلوی حکم خدا گارد می‌گیرند که جلوی خلق خدا به روزه‌خواری‌شان مباهات می‌کنند. کسانی که مناجات‌شان به جای «هربت الیک» بدل به «هربت منک» می‌شود. چه بدبخت است آنکه از خدا فرار می‌کند.

اما دسته‌ای هم هستند که در زمره‌ی «قلیل من عبادی الشکور» قرآن قابل تفسیرند. له‌له زدن‌شان از «رجب» آغاز می‌شود. از همان شب اول ماهی که قرار است «نهر رجب» کارش را شروع کند و از بهشت راه بیفتد و به‌این دنیا برسد، به پیشوازش می‌روند. جنس دیالوگ‌های‌شان فرق می‌کند.‌ هر روزشان با «یا من یملک حوائج السائلین» آغاز می‌شود و در پس هر نمازشان امید خیر دارند از کسی ‌که «ارجوه لکل ‌خیر» است و اعطاکننده‌ی کثیر بالقلیل.‌‌‌ خیزشان از اول رجب برای ایام‌البیض است تا معتکف خانه‌ی همان‌ کسی شوند که قرار است کمتر از دو ماه دیگر مهمانش شوند. آن‌قدر سر قرار رجب حاضری می‌زنند و از نهر سفیدش می‌نوشند که مهر «رجبیون» بر پیشانی‌شان می‌خورد و نشان‌کرده‌ی خدا می‌شوند برای روزی که منادی ندا دهد «أین ‌الرجبیون؟» و آن‌ها لبیک گویند «بلی!» رد نهر را می‌گیرند و می‌روند تا می‌رسند به شاخه‌های طوبی. «شعبان» را صرف صیام و قیام می‌کنند. دنبال اصلاح ذات‌البین‌اند. پریشانی از چهره‌ی گرفتار می‌زدایند و این‌گونه خود را به طوبای بهشتی درمی‌آویزند. ظهرهایش را صلوات شعبانیه زمزمه می‌کنند. دغدغه‌ی تقدم و تأخر از اسماءالله را که زاهق و مارق‌شان کند، لابه‌لای فرازهای صلوات با بغض قورت می‌دهند و لازم‌بودنی را که لاحق‌شان کند می‌طلبند. شب که می‌شود نجوا می‌کنند «و اسمع دعائی اذا دعوتک و اسمع ندائی اذا نادیتک و اقبل علی اذا ناجیتک فقد هربت الیک» و به‌سوی خدا می‌گریزند. این دیالوگ‌ها تازه شروعی بود برای افتتاح حمد و ثناء کسی که به ارحم‌الراحمین بودنش یقین کرده‌اند. «افتتاح» نه‌تنها برای آن‌ها دیالوگ دارد که «انک تدعونی فاولی عنک و تتحبب الی فأتبغض الیک»ش می‌تواند دیالوگ همه‌ی نیازمندهای نفهمی باشد که دو ماه فرصت‌شان را سوخت کردند، به جای نیاز ناز کردند و حالا در پی پیچاندن یک‌ماه باقی مانده‌اند. این است رمضان و خدایی که به دنبال چپاندن مهربانی‌‌اش در بغل همه‌ی دودره‌بازها است.‌‌..

از صبح جمعه که با تلفن برادرم و خبر شهادت حاجی, خواب از سرم پرید, لحظه ای آرام نگرفتم .اشک دائم بر صورتم راه بازمیکرد و با هر تلنگر تازه میشد. حضور در نماز جمعه و تجمع بعدش راه به جایی نبرد .آتش داغ دم به دم گداخته تر میشد.
خون مالک به زمین ریخته و خبر سنگین بود. گرچه مصیبت را بر دل چند صد میلیون ایرانی و عراقی و سوری و یمنی و افغانی و لبنانی و نیجری و….و آزاده جهان تقسیم کرده بودند اما تقسیمش به مخرجی چنین بزرگ هم از سنگینی اش کم نکرده بود.
با این آتش چه باید میکرد؟
نشستن روا نبود.باید می رفتم هم برای قدردانی از مردی که تمام عمرش را وقف باز ماندن راه سعادت ما کرده بود هم برای مرهم گذاشتن بر زخم دلی چنین آتشین.
ساعتها در مصلی با آغوش باز برای استقبالش انتظار کشیدم و نیامد.
امروز به امامت رهبرم قامت برای نمازش بستم , لفظ به لفظ کلام مولایم را تکرار و بر حقانیت سردارم شهادت دادم. با بغضش , باریدم.
با آرزویش, آرزو کردم. با وداعش, وداع کردم.
حالا تشییعش کرده ام اما این دل را خیال آرام شدن نیست. انگار قسمتی از وجودم را برده اند.
دارم روضه ها را زندگی میکنم, از داغ مالک شنیده بودم اما ندیده بودم , از اربا اربا شنیده بودم اما ندیده بودم , از ولله ان قطعتموا یمینی انی احامی ابدا عن دینی شنیده بودیم ولی ندیده بودم , از الان انکسر ظهری شنیده بودیم اما تجربه نکرده بودم, از گریه امام  بر بالین علمدار شنیده بودم اما ندیده بودم , اما امروز همه را دیدم .
اینک تنها با این بیت خودم را تسلی می دهم که :
رفته سردار نفس تازه کند برگـــــــــردد
چون ظهورگل نرجس به خدا نزدیکست

اربعین امسال برایم متفاوت‌تر از دو اربعینی بود که سال‌های قبل تجربه کردم . هنوز عاشورا نشده و امام به گودال نرفته، حال و هوایم اربعینی بود و دلم پی چله گرفتن برای اربابی که تازه داشت با اهل و عیالش راهی کوفه می‌شد. محرم شده بود و بیماری مادربزرگم و لزوم مراقبت‌های لحظه‌ای از او، سبب شده بود رزقی را که باید میان روضه‌ها جستجو می‌کردم با پرستاری و میان راهروهای بیمارستان می‌جستم و دلی را که باید با اشک تطهیر می‌کردم با دلسوزی پای تخت بیمار صیقل می‌دادم؛ اما از آنجایی که هیچ چیز جایگزین مجلس عزای ارباب نمی‌شود، غم حسین علیه السلام تلنبار شده بود روی دل غبار گرفته‌ام.
شب‌های بیقراری گذشت و بانگ ثبت نام سماح زده شد. وقتی برای ثبت نام در سامانه مراجعه کردم به علت کمتر بودن اعتبار پاسپورت از شش ماه موفق به ثبت نام نشدم. اواخر محرم برای تمدید اعتبار گذرنامه اقدام کرده و هر روز را به انتظار پست‌چی سپری می‌کردم، انتظاری طاقت فرسا با دلی که دائم میان خوف و رجا در حال هروله کردن بود. از یک طرف سربند طول کشیدن صدور گذرنامه بلاتکلیف بودم و از یک طرف با توجه به شرایطم پی کاروانی می‌گشتم که رفت و برگشتش کمتر از ده روز باشد. بالاخره و با تردید نامم را در میان لیست کاروانی ثبت کردم که مادر و خاله‌ام قبل‌تر مسافرش شده بودند. تردیدم فقط به علت مدت زمان سفر بود که سیزده روز طول می‌کشید.
روز حرکت فرا رسید در حالیکه گره از گذر من هنوز باز نشده بود. پای اتوبوس ایستاده بودم و با حسرت شاهد حلالیت طلبیدن‌ها و روبوسی جامانده‌ها با زائران بودم. آفتاب بعد از ظهر بود اما تیز و برهنه می‌تابید و گلوله‌های عرق که انگار با هم مسابقه گذاشته بودند میان گرده‌مان سر می‌خوردند وپایین می‌افتادند. با دلی شکسته و چشمانی در کاسه بلور نشسته بدرقه‌شان کردم و با دلی سنگین از بار غم جاماندن به خانه برگشتم و بی حوصله روی مبل افتادم و خوابم برد.
تمام امیدم به روز پنجشنبه بود که اگر گذرم می‌رسید من هم با برادرانم که امسال برای موکب‌داری عازم بودند می‌توانستم راهی شوم. پنجشنبه آمد اما گذر من نیامد. به هر در ممکنی زده بودم و به ناممکن رسیده بودم. جز دعا و توسل دیگر تدبیری در آستین نداشتم. تقدیر دست توسلم را سمت شهید مدافع حرمی برد که چند سالی است با راه و مرامش آشنا شده‌ام و این جمله از آخرین نامه‌اش را چراغ راهم کرده ام «باید به خودمان بقبولانیم که در این زمان به دنیا آمده ایم و شیعه هم به دنیا آمده ایم که مؤثر در تحقق ظهور مولا باشیم و این همراه با تحمل مشکلات، مصائب، سختی ها، غربت ها و دوری هاست و جز با فداشدن محقق نمی شود. ». با خودم عهد کردم امسال هم قدم با جابر به نیابتش قدم برمی‌دارم و می‌شوم نائب شهید محمود رضا بیضائی.
پنجشنبه بدون ذره‌ای امید به رفتن فایل عکس و همین جمله شهید را ریختم روی فلش و از خانه بیرون زدم تا برای نصب پشت کوله‌ای که هنوز نبسته بودم پرینت بگیرم. در مسیر برگشت اشک می‌ریختم و با شهید نجوا می‌کردم. در همین حال و هوا بودم که صدای پیامک رشته افکارم را پاره کرد دلم هری ریخت گفتم حتما خبری از گذر رسیده ، گوشی را از کیفم بیرون کشیدم و چشمم به پیامک دوستم افتاد که نوشته بود:« سلام خوبی امسال جایی ثبت نام کردی برای پیاده‌روی؟ کلا می‌خوای بری؟» جواب دادم و از حال و روزم گفتم . نوشت :«بزنگ خونه ما» جواب دادم الان بیرونم برسم خونه زنگ می‌زنم.
دوباره صدای پیامک آمد. اینبار نوشته بود:« من کاروان ثبت نام کردم یه نفر جا داره میای؟» هاج و واج مانده بودم همان جا شماره‌ش را گرفتم و از چند و چون ماجرا پرس و جو کردم؛ قرار شد بعد از مشورت با برادرم تا ظهر خبر بدهم.
نامم رزو شد به شرط رسیدن گذر تا روز حرکت. تفال به حافظ خبر از کوتاهی روز محنت و غم می‌داد« نسیم باد صبا دوشم آگهی آورد که روز محنت و غم رو به کوتهی آورد»

و چقدر حافظ درست گفته بود؛ کوتاهی روز محنت به کوتاهی یک روز و شب بود تا صبح شنبه که بالاخره طلسم گذرنامه شکست و انتظار کشنده به سر رسید. با آمدن برگ تردد اربعین در تدارک اسباب سفر جدی و مشغول رتق و فتق کارهای نیمه تمام و زمین مانده‌ام شدم که دینی بر گردنم نماند. روز حرکت فرا رسید و با ناباوری خودم را پای اتوبوسی رساندم که اینبار قرار بود مسافرش باشم نه بدرقه‌کننده مسافرانش. جسمم در اتوبوس بود و دلم که به زور میان سینه جا گرفته بود دائم پر می‌کشید و می‌رفت مینشست کنار عمودهایی که انتظار شمردنشان تا رسیدن به حرم ارباب بی تابم کرده بود. بیست و چهار ساعت بعد به مرز چزابه رسیدیم. گذر هایمان ممهور به مهر خروج از ایران شد و تنها یک مهر فاصله بود تا ورود به خاک یار. در صف باجه‌ای که ویژه مهر برگ ترددها بود ایستادم نوبت که به من رسید برگه ترددم را سر دادم طرف افسر برداشت نگاهش کرد و مهر نزده برگشت داد و گفت برگه دومش کجاست؟ حیران شدم پرسیدم از کدام برگه حرف می‌زند که چند جوان ایرانی برگه ترددشان را نشانم دادند و من تازه متوجه بلایی شدم که بر سرم آمده بود آنها از برگی صحبت می‌کردند که من جدا کرده و به خیال اینکه مهم نیست با خودم نیاورده بودم. التماس کارگر نیفتاد و سقف آسمان روی سرم خراب شد. همه کاروان از گیت عبور کرده بودند و در خاک عراق منتظر من بودند. مدیر کاروان که متوجه دیر کردن من شده بود برگشت؛ رایزنی ‌های او هم افاقه نکرد. انگار کابوس این گذر پایانی نداشت؛ خسته و دل‌شکسته و با اشک چشم سمت مرز ایران راه افتادیم . هق هق ‌کنان خطاب به امام حسین علیه السلام گفتم « من می دونم آقا شما امسال من و نمی‌خوای».
تا برگردیم هزار بار مردم و زنده شدم. وارد پایانه مرزی ایران که شدیم جناب سروان خوشرویی به سمتمان آمد و جویای ماجرا شد مدیر قضیه را گفت و او با خنده رو به من کرد و گفت «اخه چرا اون برگه را جدا کردی؟» من هم گریه کنان گفتم : «اخه نوشته بود از اینجا جدا شود» برگه را گرفت و ده دقیقه طول کشید تا برگشت. گفت : « برگردید همون جا و سراغ اقای صباحی رو بگیرید کارتون را راه میندازه» خداخدا کنان و با توسل به امام زمان عج دوباره روانه گیت عراق شدیم. رفتیم سمت همان باجه و از افسری که دفعه قبل برگه را مهر نزده بود سراغ آقای صباحی را گرفتیم .گفت رفته بخوابه و الان نیست. سیل اشک دوباره سرازیر و بند امیدم به بریدن نزدیک شد. افسر عراقی که متوجه شد برای چه پیگیر آقای صباحی هستیم به من و اشک‌های از سر استیصالم نگاه کرد؛ لبخند زد و گفت « لدموعک» و بدون ذره‌ای درنگ مهر ورود به خاک عراق را در برگ ترددم کوبید و من اینبار از شوق اذن دخول با صدای بلند گریه می‌کردم و دل زنگار گرفته از یکسال گناه را در اشک شستشو می‌‌دادم. ‌
‌‌‌‌

وقتی شهر مدرن تناسبی با روح و جانت ندارد، باید خودت را و دلت را برداری واز شهر مصنوعی گمشده در هیاهوی مدرنیته فرار کنی و پناه ببری به جایی که به راحتی ریه‌هایت را از هوای بدون سرب پر و خالی کنی.جایی که بوی نم کاه‌گل زیر پره‌های بینی‌ات بپیچد و تو مست شوی از عطر گلی که وجودت را از آن سرشته‌اند . جایی که موسیقی شب‌هایش جیرجیر جیرجیرک‌هایی است که لای شب‌بوها و شاخ و برگ در هم تنیده درختان جاخوش کرده‌اند و حس غریب ترس‌آلودی را به جانت می‌ریزند. جایی که بوی پشکل و پهن برخاسته از آغل‌های خشتی‌اش تمام عطرهای موسیوهای فرانسوی را بی اعتبار می‌کند. جایی که درختان پربارش حصار دیوار را تاب نیاورده و کریمانه دست انفاق تا میانه کوچه گشوده‌اند و تداعی‌‌گر«قطوفها دانیه» بودن بهشتند . جایی که درکوچه باغ‌های ساده و بی تکلفش، نگاهت قد می‌کشد و زمین از یادت می‌رود. ستاره‌های آسمان به تو چشمک می‌زنند و تو زمزمه می‌کنی «ربنا ما خلقت هذا باطلا». جایی که مرد آبیار در دل شب ، صدای پای آب را به گوش کرت‌های تشنه می‌رساند و « جعلنا من الماء کل شیء حی» را مشق می‌کند.
و تو به خیانت مدرنیته در حق انسان لعنت می‌فرستی که فطرت خاکی او را، لگدمال آهن‎‌ و سنگ کرد و بوی نم و نای کاه‌گل آب‌پاشی شده را از خاطرش برد و از او موجودی ساخت خلوت‌گریز جلوت پسند، بی‌ذکر و فکر.