اندر خم یک کوچه

جایگزینی روانشناسی به جای اخلاق در کتب خودیاری

این روزها وقتی رو به روی ویترین برخی کتابفروشی‌ها می‌ایستم یا از کنار یک کتابفروشی سیار که گوشه یک مکان عمومی بساط کرده است عبور می‌کنم، عمده کتاب‌هایی که خودنمایی می‌کنند کتاب‌هایی با عناوینی جذاب هستند که همه‌شان قرار است آدم‌ها را موفق، پول‌دار و خوشبخت کنند. برخی از این کتاب‌ها روایت زندگی مردان پیر و ثروتمندی است که از مسیر پول‌دار شدنشان می‌گویند و تلاش دارند بگویند «سنگفرش هر خیابان از طلاست» یا با ارائه آموزه‌ها و دستورالعمل‌های یک مرد پول‌دار که به موفقیت رسیده از فواید پنج صبح بیدار شدن می‌گویند و بر آموزه و ضرب‌المثل قدیمی «سحرخیز باش تا کامروا شوی.» کتاب شرحی نوشته‌اند و به خلق‌الله می‌فروشند. گاهی هم کتاب را یک زن ثروتمند نوشته تا به دختر امروز بگوید تو با تمام نقص‌هایی که‌ داری «خودت باش». تمام این کتاب‌ها را اگر بخواهیم ذیل یک موضوع جای دهیم، آن موضوع، «روانشناسی زرد» و «خودیاری» است. نشر، گسترش و اقبال به چنین کتاب‌هایی از ظهور انسان روان‌شناختی در عصر حاضر خبر می‌دهد که موج آن از غرب به کشور ما هم رسیده است؛ موجی که به تعبیر ویلیام گاردنر نویسنده کتاب «جنگ علیه خانواده»، معلول ظهور نسبیت‌گرایی اخلاقی به‌صورت نظام اعتقادی است.

او می‌گوید: وقتی چنین نسبیت‌گرایی اخلاقی در قالب یک نظام اعتقادی در جامعه غربی ظهور یافت، روان‌شناسی جایگزین اصول اخلاقی شد که این گسست اخلاقی دارای دو پیامد قطعی بود. از یک سو کنار گذاشتن اصول اخلاقی در ازای روان‌شناسی، نیاز انسان را به معنویت پایان نداد، بلکه این نیاز به شدت افزایش یافت و از سوی دیگر، این نیاز سبب ظهور مدعیانی به نام درمانگران با نرخ‌های بسیار بالا شد تا مجموعه‌ای حیرت‌آور از درمان‌های گوناگون از روان‌درمانی تا تصوف شرقی را به فروش برسانند. ظهور چنین شرایطی که معلول زندگی در جهان شبکه‌ای و سرمایه‌زده امروزی است در کنار اشاعه مبانی اندیشه‌ای جنبش فمینیسم، بیشتر از دیگران زنان و دختران را تحت تأثیر قرار داده است. خلأ معنوی که جهان مدرن با آن روبه‌رو است و بیشتر از بقیه جنس زن را تحت تأثیر قرار داده است، سبب شده تا سرمایه‌داران از این نیاز به سود خود بهره جسته و زن را که به گفته شهید مطهری معنوی‌تر و مذهبی‌تر است، بازیچه امیال سرمایه‌سالارانه خود کنند. در چنین بازار مکاره‌ای است که مفهوم دینی کمال با مفهوم دنیایی موفقیت جایگزین شده و تب خرید کتب انگیزشی به‌عنوان یک پاسخ انحرافی به یک نیاز فطری بالا گرفته است.

دختران جوان و نوجوانی که بهترین سال‌های عمرشان را می‌توانند صرف تکمیل و تعالی مکارم اخلاقی کنند، آن را پای حرف‌های تقلبی مشتی افراد سرمایه‌دار هزینه می‌کنند که بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی برای همه یک نسخه کلی می‌پیچند. البته با دست‌فرمان برخی از این کتاب‌ها ممکن است فرد در خوشبینانه‌ترین حالت به صلح با خود و نقص‌هایشان برسد که پذیرش خود اگر پله تعالی انسان نشود و تبدیل به مجالی برای کنار آمدن با ضعف‌ها و نقص‌های اخلاقی گردد، ره به ترکستان است. دخترانی که نقش‌شان به فرموده رهبر انقلاب «حساس‌ترین، ظریف‌ترین، ماندگارترین و مؤثرترین نقش‌ها در حرکت تاریخ انسان و در سیر بشریت به سوی کمال است….و گناه بزرگ تمدن مادی، تضعیف و گاهی به فراموشی سپردن این نقش است.»

فارغ از آسیب معنوی، پیش فرض غالب و البته غلط این کتاب‌ها که «فقط خود تو مسئول مشکلات خودت هستی!» فرد را به این نتیجه می‌رساند که نه جامعه نقشی در مشکلات او دارد و نه او مسئولیتی در قبال مشکلات جامعه دارد. وقتی چنین تفکری مبتنی بر فرهنگ فردگرای غربی در ذهن زنان و دختران جوان جامعه ایرانی شکل بگیرد که افق آرمانی‌اش تمدن‌سازی اسلامی است، می‌تواند نیمی از جمعیت فعال و تأثیرگذار را به انفعال در برابر اصلاح ساختارهای فرهنگی جامعه بکشاند. نیمی که به تعبیر رهبر انقلاب «تأثیر این نیم وقتی بخواهند در سرنوشت دخالت کنند، بیش از تأثیر نیمی از کل جمعیت در سرنوشت است.» معنای این جمله را با این فرمایش امام خمینی(ره) که «بانوان، رهبر نهضت ما هستند، ما دنباله آنها هستیم….صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می‌گیرد» بهتر می‌توان درک کرد. بنابراین در یک جمله می‌توان گفت ترویج این کتاب‌ها در خدمت تداوم حیات نظام طبقاتی سرمایه‌داری است که بیشترین ظلم را در حق انسانیت و پس از آن در حق زنان روا داشته است.

منتشر شده در روزنامه ایران

در دهه‌ی اول محرم امسال هیئت عاشورائیان اصفهان بدون هیچ سوء نیتی بر خلاف هنجارهای مجالس روضه‌خوانی اباعبدالله علیه السلام، منبر مجلس را به خانم دکتر عظیم‌زاده سپرد. این اقدام از چند جهت می‌تواند قابل نقد باشد. اولین نقدی که به این اقدام وارد است، عمل بر خلاف سیره‌ی معصومین علیه‌السلام در برپایی مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام است. به عنوان نمونه دِعْبِل خُزاعی، شاعر معروف اهل بیت علیهم السلام روایت کرده است: در ایّام عاشورا خدمت علی بن موسی علیه السلام رسیدیم. دیدیم آن حضرت با اصحاب خود ملول و محزون نشسته اند. چون مرا دید، فرمود: «مرحبا به تو ای دعبل! مرحبا به یاری کننده ما به دست و زبان خود!» پس مرا طلبید و نزد خود نشاند و فرمود: «ای دعبل، دوست دارم که شعری برای من بخوانی که این ایّام، ایام حزن ما اهل بیت و ایام سرور اعدای ما، بخصوص بنی امیّه، بوده است…» و بعد برخاست و پرده در میان ما و اهل حرم زد و ایشان را بین پرده نشانید تا در مصیبت جدّ خود بگریند. شبیه این روایت را در سیره‌ی امام صادق علیه‌السلام هم داریم.

نقد دیگر متوجه قیاس برخی عزیزان با خطبه‌خوانی حضرت زهرا و حضرت زینب سلام‌الله علیهما است. این قیاس زمانی قابل تایید است که ما در سیره‌ی این حضرات شاهد برگزاری کلاس‌های تفسیر و سیره‌گویی برای عموم مردم اعم از زن و مرد بوده باشیم یا منبر رفتن این علیا مخدرات برای مردان و زنان در زمان حکومت‌داری معصوم علیه‌السلام در تاریخ ثبت شده باشد که تا جایی که بنده بررسی و پرس و جو کردم چنین چیزی نیافتم. خطبه‌هایی که این دو بانوی مکرمه خواندند همه در شرایط اضطراری و در دفاع از مقام ولایت بود. در همین رابطه علامه طهرانی در کتاب نور ملکوت قرآن می‌فرماید: « اگر خطبه خواندن و سخنرانى نمودن زن در شرائط عادى هم جایز بود؛ پس چرا همین دخت پیامبر، در زمان حیات پدرش، یک سخنرانى هم در مسجد نکرد! چرا در مسجد، و غیر مسجد، مجلس درس تشکیل نداد! و براى همه اصحاب، أعمّ از مرد و زن، تفسیر قرآن و سیره پدرش را بیان نکرد! چرا نه او، و نه غیر او، از زنان مدینه در میان مردان یک سخنرانى ننمودند؟ و یک مجلس درس، موعظه و حدیث، تفسیر از آنها؛ و نه از زنان مکّه، و نه از زنان کوفه و بصره دیده نشد!!..خطبه حضرت زهرا و حضرت زینب مصداق یک عمل قرآنی بود.. از آیه کریمه: لَا یُحِبُّ اللَهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَولِ إِلَّا مَن ظُلِمَ نمودیم خوب بدست آمد که: خطبه حضرت زهراء سلام الله علیها در مسجد، براى دفاع از حقّ‏ خود در اثر ستمى که بر وى از ناحیه دستگاه مدّعى خلافت پدرش رسول الله وارد شده بود؛ بوده است و بس. او فریاد و ضجّه و غوغاى خود را جهاراً در مسجد بر علیه ظالم بلند کرد..»

نکته‌ی بعدتر اینکه حتی در زمان ایراد خطبه، حضرت زهرا(س) « فَنِیطَتْ دُونَها وَ دُونَ النّاسِ مُلاءَهٌ فَجَلَسَتْ» پرده‌ای میان خود و مردم انداخت و سپس نشست. نکته‌ی قابل تأمل بعدی استفتایی است در رابطه با سخنرانی زن برای مردان از امام خمینی؛ ایشان در پاسخ این استفتا فرموده‌اند:« بسمه تعالی، حکم، دایر مدار وجود مفسده و عدم آن است» یعنی امام به صورت مطلق نفرمودند بلااشکال است. در فتاوایی که مربوط به تنظیم روابط زن و مرد است و صحبت از ترتب مفسده به میان می‌آید گاه ناظر به یک امر شخصی است و گاه در مسائل کلان اجتماعی ناظر به تبعاتی است که ممکن است در جامعه به وجود آید  و مفاسدی به دنبال داشته باشد. در نتیجه در چنین اقداماتی نمی‌توان گشاده دستانه و بدون توجه به تبعات پیش رو دست به خرق عادت زد خصوصا در سبک برگزاری مراسم سنتی عزاداری که قدمت و پیشنه‌ای چند هزار ساله دارد.

ادامه »

همیشه وقتی صحبت از کشف حجاب و واقعه‌ی گوهرشاد به میان می‌آید نگاه‌ها به سمت چماق رضاخانی می‌چرخد. اما قائله‌ی کشف حجاب و متعاقب آن کشتار گوهرشاد ریشه در کینه‌ای دیرینه دارد که انگلیس از زن مسلمان ایرانی به دل گرفته بود و تا هنوز به صورت نقطه‌ای مغفول در دل تاریخ باقی مانده است. کینه‌ای که چماق به دست قلدر خان میرپنج داد تا چادر از سر زن ایرانی بکشد. حدود نیم قرن قبل از قائله‌ی کشف حجاب، وقتی دستان استعمار پیر انگلستان به گلوگاه اقتصادی مردم قلاب شد و امتیاز توزیع و فروش توتون و تنباکو طی یک قرارداد استعماری به کمپانی رژی واگذار گردید و زارع و تاجری که امرار معاششان وابسته به این دو قلم محصول کشاورزی بود، از کشت و زرع و معامله‌ی آن خلع ید شدند، نهضتی به نام «نهضت تنباکو» بر پا شد که تا قبل از آن چنین خیزشی سابقه نداشت. علما فهمیده بودند که این قرارداد فراتر از اقتصاد، فرهنگ و سیاست‌ کشو ر را نیز هدف گرفته است. آنها می‌دیدند که هجوم اروپایی‌ها، سر و شکل ظاهری بازار را تغییر داده و بوی رواج فرهنگ بیگانه و تشبه به کفار به مشام می‌رسد. همین موضوع سبب شد تا رهبران مذهبی زنگ خطر استحاله‌ی فرهنگی و تسلط تدریجی انگلیس بر جامعه‌ی مسلمین را به صدا در آورند.

مردم که دریافتند شاه مقدرات آنها را به دست بیگانه سپرده، رفته رفته فریاد اعتراض بلند کردند. شهر به شهر با میان‌داری علما و بازاریان آتش خشم مردم پیش می‌رفت تا صداها به تهران رسید. فریاد تظلم‌خواهی مردم به عراق رسید و میرزای شیرازی فتوای مشهور «الیوم استعمال تنباکو و توتون بأی نحو کان در حکم محاربه با امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه‌ است.» را صادر کرد. شاه هنوز پشت به مردم و رو به بیگانه بر سر قولش به انگلستان ایستاده بود ؛ غافل از آنکه فرمان جهاد میرزای شیرازی به اندرونی قصرش نفوذ کرده است. انیس‌الدوله سوگلی ناصرالدین شاه، ملکه‌ای که شاه بارها در برابر کیاست و درایتش زانو زده بود و سیاست‌ورزی‌های زنانه‌اش گهگاه فریاد اعتراض امین‌السلطان را به آسمان بلند کرده بود، این بار نیز به جای آنکه علی‌القاعده حافظ منافع دربار باشد، مثل همیشه طرف منافع ملت و حمایت از مرجعیت دینی ایستاد و با قدرت نرم زنانه، نهضت را در داخل قصر پیگیری کرد. ملکه‌ی متشرع ایران در پاسخ به سؤال متحریانه‌ی شاه که «چرا قلیان‌ها را جمع می‌کنند و جدا می‌کنند؟» معتقدانه جواب داد: «برای آنکه قلیان حرام شده» و وقتی شاه با رگ ورم کرده گفت: «چه کسی حرام کرده؟» با همان منطق متشرعانه پاسخ داد: «همان کس که مرا به تو حلال کرده»؛ پاسخی که دهان شاه را چنان بست که دیگر به هیچ یک از نوکرانش دستور نداد برایش قلیان چاق کنند. هدایت نرم مبارزه در درون دربار توسط انیس‌الدوله، شاه را به چنان انفعالی کشاند که در کاخ خودش هم جرأت طلب قلیان نداشت. حرکتی که به مثابه تیر خلاص بر قرارداد رژی عمل کرد و به دنبال آن شاه دستور توقف آن را صادر کرد.

قریب به نیم قرن بعد که بی‌غیرتی قانونی شد و کشف حجاب اجباری، یکی از کارشناسان استعماری لندن با اشاره به انیس‌الدوله و داغی که با حمایتش از حکم تحریم تنباکو بر دل منطق استعماری برد _ برد انگلیس گذاشته بود گفت: «ما با اجراي اين سياست کشف حجاب در ايران نطفه‌ی آن ‌گونه رويدادها (حمايت ملکه دربار قاجار از فتواي مرجع تشيع) را خشک کرديم و براي هميشه از تکرار آن جلوگيري نموديم.» اعترافی که هم نشان از استعماری بودن کشف حجاب دارد و هم اثرگذاری زن مسلمان و با هویت ایرانی.

اهانت به ساحت قرآن کریم توسط مشتی حیوان انسان‌نما که مولود تمدن نامبارک و شیطانی غربند دل هر انسان آزاده‌ای را به درد می‌آورد. این اهانت با حمایت دولتی رقم خورده که بیش از نیمی از جمعیت کشورش حرام‌زاده هستند. اولین کشور فمنیستی دنیا که دارنده‌ی بیشترین آمار تجاوز به زنان است. کشوری که در آن خانواده که مقدس‌ترین نهاد اجتماعی و اولین هسته‌ی توحیدی روی زمین است، نابود شده و بیش از هفتاد درصد افرادش از تنهایی رنج می‌برند. کشوری که دارای کمترین نرخ ازدواج و بالاترین نرخ طلاق در میان کشورهای غربی است و همزیستی بدون ازدواج، جایگزین ازدواج شرعی شده است. به گفته‌ی گاردنر، سوئد یکی از ملحدترین دموکراسی‌های جهان را داراست که فعالانه جلوی گسترش هرگونه ارزش متعالی را می‌گیرد.

آنچه گذشت تنها بخشی از کفر و الحاد خوابیده زیر پوست کشور سوئد است. جای تعجب ندارد افراد تربیت یافته ذیل فرهنگی چنین منحط، با رفتاری بربرگونه و به دور از تمدن با کلام خداوند اینگونه رفتار کنند. همیشه سیاهی در بالاترین مرتبه بوده که به صورت نور در بالاترین مرتبه خاک پاشیده است. همان‌گونه که شیاطین مجسم با قرآن ناطق در کربلا رفتار کردند و از هیچ دنائتی فروگذار نکردند. جماعتی که برخی‌شان چون ابن مرجانه اولاد زنا بودند.

اگرچه دیدن صحنه‌ی اهانت به ساحت کلام خدا قلبم را به درد آورده و بغض دارد خفه‌ام می‌کند، اما می‌دانم اینها ته مانده‌ی زور ابلیسانی است که با بسط تفکرات منحط و فرعونی‌شان به دنبال قطع نسل اولاد آدمند و تعویق ظهور باقی‌مانده‌ی خدا بر زمین را می‌طلبند. شیاطینی که اینروزها از موج اسلام‌گرایی به وجود آمده در دل تمدن منفورشان احساس خطر کرده‌اند.

مدتی است که زندگی تازه مسلمانان را پیگیری و مطالعه می‌کنم، به یک بند تسبیح مشترک در زندگی غالبشان رسیده‌ام که تحول و تولدشان را رقم زده و آن نخ تسبیح پیوند خوردنشان با قرآن بوده است. حالا فهمیدید چرا شیاطین غضب کرده‌ و بر جسم قرآن لگد می‌زنند؟ عزم کرده‌اند که با دهان‌هاشان نور خدا را خاموش کنند ولی کور خوانده‌اند. چراغی را که ایزد برفروزد هر آنکس پف کند ریشه‌اش بسوزد. ان‌شاءالله

​«قسم به معنویت زنان بی‌حجاب…»، «آقا مرا به لاک سیاه همان زنی که پشت دسته‌های عزا می‌رود ببخش»، «اینجا دستگاه امام حسینه و الخ» اینها تنها چند نمونه از جمله‌هایی است که این روزها زیاد به گوشمان می‌خورد. جملاتی که ظاهری جذاب اما باطنی زهرآلود دارند. این عبارات که برخواسته از تفکرات لیبرال‌گونه است خبر از بدعت در عرصه‌ی دین‌داری می‌دهد. وقتی به سراغ روایات اهل بیت علیهم السلام می‌رویم، با روایاتی در رابطه با معنا و مفهموم بدعت روبرو می‌شویم که خیلی وصف حال اینروزهای ماست. مثلا در روایتی از امیرالمومنین علیه السلام آمده: «اهل بدعت کسانی هستند که در برابر احکام الهیه، از امور الهی گرفته تا امور نبوی مخالفت می‌کنند و به سراغ چیزهایی که می‌روند که خودشان می‌پسندند و هواهای نفسانیشان اقتضا می‌کند. اینها اهل بدعتند هر چند تعدادشان زیاد باشد.» 

در روایت دیگری از امام صادق علیه‌السلام داریم که: «کسی که مردم را در هر رابطه‌ای به سوی خود متمایل کند و دنبال این باشد که طرفدار جمع کند، حال اینکه در بین مردم داناتر از او هم هست، او هم بدعت‌گذار است و هم گمراه». اینروزها با مرجعیت یافتن سلبریتی‌های مذهبی و افراد ناآشنا با مبانی اعتقادی بیشتر معنا و مفهوم این روایات قابل فهم است. افرادی که به صرف چهره بودن تصور می‌کنند شایستگی نظر دادن در هر مسئله‌ای را دارند و تاسف‌بارتر آنجایی است که برای دین مردم نسخه می‌پیچند. اگر مراقب نباشیم چنین تفکراتی همچون موریانه به جان اصول دین‌مان خواهد افتاد و تا بخواهیم به خودمان بیاییم ستون‌های اعتقادمان را هدم و نابود می‌کند. تفکراتی که به دنبال بسط ایمان غیرمسوولانه و ایمان منهای عمل هستند. قرار نیست تصور کنیم دم و دستگاه امام حسین (ع) محلل حرام‌های شرعی است، به گونه‌ای که مسیری جدا از صراط مستقیم دایره کرده که در این مسیر به ما مجوز گناه و ارتکاب به حرام داده‌اند.

اما برخورد ما با افرادی که تظاهر به فسق و حرام شرعی دارند چگونه باشد؟ آیا باید آنها را برانیم؟ قطعا پاسخ به این سوال خیر است. اما وظیفه‌ی ما در برابر یک حرام بین، نهی از منکر مودبانه و همراه با محبت است. تا هم حرمت مجلس عزای اربابی حفظ شود که تمام هستی‌اش را داد تا دین دچار بدعت و تحریف نشود و هم بساط ایمان منهای عمل صالح را که مروج آن معاویه و فرقه‌ی مرجئه بود جمع شود. امام حسین علیه‌السلام شهید نشد تا امتش بدون عمل صالح بخشیده شوند همانند تفکر منحط مسیحیت که معتقد است حضرت عیسی( ع) بالای صلیب فدا شد تا کفاره‌ی گناهان امتش باشد. مضاف بر اینکه در شرایط کنونی کشف حجاب نماد مبارزه با حکومت اسلامی و براندازی نظام است.