اندر خم یک کوچه

جایگزینی روانشناسی به جای اخلاق در کتب خودیاری

این روزها وقتی رو به روی ویترین برخی کتابفروشی‌ها می‌ایستم یا از کنار یک کتابفروشی سیار که گوشه یک مکان عمومی بساط کرده است عبور می‌کنم، عمده کتاب‌هایی که خودنمایی می‌کنند کتاب‌هایی با عناوینی جذاب هستند که همه‌شان قرار است آدم‌ها را موفق، پول‌دار و خوشبخت کنند. برخی از این کتاب‌ها روایت زندگی مردان پیر و ثروتمندی است که از مسیر پول‌دار شدنشان می‌گویند و تلاش دارند بگویند «سنگفرش هر خیابان از طلاست» یا با ارائه آموزه‌ها و دستورالعمل‌های یک مرد پول‌دار که به موفقیت رسیده از فواید پنج صبح بیدار شدن می‌گویند و بر آموزه و ضرب‌المثل قدیمی «سحرخیز باش تا کامروا شوی.» کتاب شرحی نوشته‌اند و به خلق‌الله می‌فروشند. گاهی هم کتاب را یک زن ثروتمند نوشته تا به دختر امروز بگوید تو با تمام نقص‌هایی که‌ داری «خودت باش». تمام این کتاب‌ها را اگر بخواهیم ذیل یک موضوع جای دهیم، آن موضوع، «روانشناسی زرد» و «خودیاری» است. نشر، گسترش و اقبال به چنین کتاب‌هایی از ظهور انسان روان‌شناختی در عصر حاضر خبر می‌دهد که موج آن از غرب به کشور ما هم رسیده است؛ موجی که به تعبیر ویلیام گاردنر نویسنده کتاب «جنگ علیه خانواده»، معلول ظهور نسبیت‌گرایی اخلاقی به‌صورت نظام اعتقادی است.

او می‌گوید: وقتی چنین نسبیت‌گرایی اخلاقی در قالب یک نظام اعتقادی در جامعه غربی ظهور یافت، روان‌شناسی جایگزین اصول اخلاقی شد که این گسست اخلاقی دارای دو پیامد قطعی بود. از یک سو کنار گذاشتن اصول اخلاقی در ازای روان‌شناسی، نیاز انسان را به معنویت پایان نداد، بلکه این نیاز به شدت افزایش یافت و از سوی دیگر، این نیاز سبب ظهور مدعیانی به نام درمانگران با نرخ‌های بسیار بالا شد تا مجموعه‌ای حیرت‌آور از درمان‌های گوناگون از روان‌درمانی تا تصوف شرقی را به فروش برسانند. ظهور چنین شرایطی که معلول زندگی در جهان شبکه‌ای و سرمایه‌زده امروزی است در کنار اشاعه مبانی اندیشه‌ای جنبش فمینیسم، بیشتر از دیگران زنان و دختران را تحت تأثیر قرار داده است. خلأ معنوی که جهان مدرن با آن روبه‌رو است و بیشتر از بقیه جنس زن را تحت تأثیر قرار داده است، سبب شده تا سرمایه‌داران از این نیاز به سود خود بهره جسته و زن را که به گفته شهید مطهری معنوی‌تر و مذهبی‌تر است، بازیچه امیال سرمایه‌سالارانه خود کنند. در چنین بازار مکاره‌ای است که مفهوم دینی کمال با مفهوم دنیایی موفقیت جایگزین شده و تب خرید کتب انگیزشی به‌عنوان یک پاسخ انحرافی به یک نیاز فطری بالا گرفته است.

دختران جوان و نوجوانی که بهترین سال‌های عمرشان را می‌توانند صرف تکمیل و تعالی مکارم اخلاقی کنند، آن را پای حرف‌های تقلبی مشتی افراد سرمایه‌دار هزینه می‌کنند که بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی برای همه یک نسخه کلی می‌پیچند. البته با دست‌فرمان برخی از این کتاب‌ها ممکن است فرد در خوشبینانه‌ترین حالت به صلح با خود و نقص‌هایشان برسد که پذیرش خود اگر پله تعالی انسان نشود و تبدیل به مجالی برای کنار آمدن با ضعف‌ها و نقص‌های اخلاقی گردد، ره به ترکستان است. دخترانی که نقش‌شان به فرموده رهبر انقلاب «حساس‌ترین، ظریف‌ترین، ماندگارترین و مؤثرترین نقش‌ها در حرکت تاریخ انسان و در سیر بشریت به سوی کمال است….و گناه بزرگ تمدن مادی، تضعیف و گاهی به فراموشی سپردن این نقش است.»

فارغ از آسیب معنوی، پیش فرض غالب و البته غلط این کتاب‌ها که «فقط خود تو مسئول مشکلات خودت هستی!» فرد را به این نتیجه می‌رساند که نه جامعه نقشی در مشکلات او دارد و نه او مسئولیتی در قبال مشکلات جامعه دارد. وقتی چنین تفکری مبتنی بر فرهنگ فردگرای غربی در ذهن زنان و دختران جوان جامعه ایرانی شکل بگیرد که افق آرمانی‌اش تمدن‌سازی اسلامی است، می‌تواند نیمی از جمعیت فعال و تأثیرگذار را به انفعال در برابر اصلاح ساختارهای فرهنگی جامعه بکشاند. نیمی که به تعبیر رهبر انقلاب «تأثیر این نیم وقتی بخواهند در سرنوشت دخالت کنند، بیش از تأثیر نیمی از کل جمعیت در سرنوشت است.» معنای این جمله را با این فرمایش امام خمینی(ره) که «بانوان، رهبر نهضت ما هستند، ما دنباله آنها هستیم….صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می‌گیرد» بهتر می‌توان درک کرد. بنابراین در یک جمله می‌توان گفت ترویج این کتاب‌ها در خدمت تداوم حیات نظام طبقاتی سرمایه‌داری است که بیشترین ظلم را در حق انسانیت و پس از آن در حق زنان روا داشته است.

منتشر شده در روزنامه ایران

 نضج‌گرفتن مظاهر مدرنیسم و به‌ویژه فضای‌ مجازی و گسترش افراطی داده‌های عمدتا بدون عمق، سبب ایجاد نوعی حس استقلال از رجوع به متخصص در اذهان شده که می‌توان از آن به «توهم دانایی» تعبیر کرد. علامه‌ی گوگل در پدیدآمدن چنین ذهنیتی نقشی محوری دارد. ویکی‌پدیا نیز که در هر زمینه‌ای جایگزین کتب مرجع و تخصصی شده، پای لنگ دیگر این توهم است. البته این آفت تنها گریبان‌گیر نسل جوان نیست بلکه رسانه‌های نوین به‌علت عاملیت‌دادن به کاربر و تشویق به ابراز وجود سبب‌ساز بستری شده‌اند که اشخاص مختلف از نخبگان گرفته تا افراد عادی با مستمسک قرار دادن حق «آزادی بیان» در هر زمینه‌ای اظهار نظر می‌کنند و بدون داشتن اطلاعات کافی یا پیوست مطالعاتی در یک موضوع تخصصی، له یا علیه آن، موضع می‌گیرند تا جایی‌که چنین اظهارنظرهایی سبب بدبینی نسبت به دین و تحریف حقیقت و در مواردی به‌خطر افتادن امنیت ملی می‌شود. علی‌الخصوص اگر شخص به علت دنبال‌کنندگان بالا دارای دایره‌ی اثرگذاری وسیعی باشد.

▫️ شهید مطهری در کتاب فلسفه‌ی تاریخ از خطر وجود نیم‌ها سخن گفته و خطر ناقص برخی چیز‌ها را بیشتر از عدم محض آن دانسته و می‌گویند: «آدمی که عالم نیست، چون می‌داند عالم نیست، لااقل تسلیم در مقابل عالم است. مثل کسی که طبیب نیست، می‌داند طبیب نیست از وجود طبیب بهره می‌برد. اما نیمچه طبیب، چون خودش را طبیب می‌داند تسلیم یک طبیب نیست، آن‌وقت از همان علم ناقصش می‌خواهد استفاده بکند به جای سود، زیان می‌برد. نیمچه مجتهد‌ها و نیم‌روشنفکر‌ها و نیم‌های دیگر که یک چیزکی می‌دانند و چیز‌های دیگر را نمی‌دانند، خطرشان بیشتر است. این‌ها به سر چهار کلمه یا شعار، بدون اینکه متعمق بشوند و درست عمقش را دریابند، این چهار تا شعار، این‌ها را از جا حرکت می‌دهد». 

▪️ از سوی دیگر، در عصر مجازی و انفجار داده‌ها ما با آگاهی در معنای خاص آن یعنی «اطلاعات» مواجهیم که برای زیست انسانی اگرچه لازم اما کافی نیست. چراکه انسان برای زندگی شرافتمندانه نیاز به نوعی خودآگاهی دارد که تنها با مصرف داده‌های بی‌شمار حاصل نمی‌شود. از قضا انسان که برای زیستن آگاهانه نیاز به تفکر عمیق در مورد حقیقت وجود خویشتن دارد، هویتش زیر انبوه داده‌ها دفن می‌شود. نیل پستمن، متخصص آمریکایی رسانه، می‌گوید بشر گذشته به اندازه‌ی یک کوزه اطلاعات داشت و آن را تا آخرین جرعه می‌نوشید اما بشر مدرن در کنار اقیانوس عظیمی از اطلاعات از تشنگی می‌میرد.

وقتی تماس گرفت و گفت:« من نزدیک کتابفروشی حرم هستم , اگر کتابی می خوای بگو» بی درنگ ذهنم رفت طرف «ماجرای فکر آوینی« و گفتم :«یه نگاه بنداز ببین این کتاب و دارن » رفت داخل و به صورت آنلاین تصاویری از کتاب‌ها برایم فرستاد. چشمم که به جلد کتاب افتاد گفتم:« همینه, ببین قیمتش چنده؟» صفحه اولش را ورق زد و قیمت را نشانم داد. گفتم: «خب , باشه بعدا میخرمش » خداحافظی و تماس را قطع کرد.

ده دقیقه نشده بود که نتیفیکیشن آمد. پیام را که باز کردم , همین عکس را برایم فرستاده بود. قند توی دلم آب شد. آخر از وقتی خبر چاپش را شنیده بودم فکر و ذهنم را درگیر کرده بود.کتاب که به دستم رسید نشستم به خواندن و دلم با همان پیش گفتار رفت. خط اول پاراگراف دوم نوشته بود :«حجابی که مشهورات بر فکر و ذکر می اندازد و فشاری که عوام زدگی بر گرده اندیشه وارد می آورد, مانع نورانی شدن فکر و مایه جهالت و سطحی نگری است; اما آوینی تحت ظلمت زدگی دوران معاصر قرار نگرفت و مشهورات زمانه او را فریب نداد.» دقیقا همان چیزی که همیشه بر خودم از آن ترسیده بوده و می ترسم« عوام زدگی»

 با وجود اینکه کتاب فوق العاده کشش خواندن داشت اما در برابر یک روزه خواندنش مقاومت کردم. کتابی که دوست نداری هیچ وقت تمام شود. «ماجرای فکر آوینی» چند کتابی را که قبلا در باب سکولاریسم و غرب خوانده بودم همچون نخ تسبیح به هم وصل کرد و همه آن مفاهیم را در جای خودشان نشاند.

خدمت بزرگی که کتاب به من کرد , صد چندان کردن کردن ارادتم به متفکر معاصرم شهید آوینی بود. با اینکه قبل از این« فتح خون» و «حلزونهای خانه به دوش» را خوانده و به «مبانی توسعه و تمدن غرب» ناخنک زده بودم اما هرگز اینگونه به اهمیت فکر آوینی واقف نگشته بودم.

«ماجرای فکر آوینی» از ماجرای شکل گیری تمدن غرب تا مبانی که بر آن استوار است را اجمالی اما کاملا قابل درک بیان می‌کند. از ضربه های مدرنیته و فرهنگ توسعه بر سبک زندگی ایرانی اسلامی سخن به میان می‌آورد و شاهد مثال‌هایی از مقاله‌های آوینی می‌آورد. کتاب وسعت دید به مخاطبش می دهد و افق پیش رو را به روشنی تبیین می‌کند.

حال با دیدی که کتاب به من داده, مطالعه تمام کتاب‌های آوینی را نه تنها بر خود بلکه بر هر فرد انقلابی که دغدغه برداشتن گام دوم انقلاب را دارد واجب می‌دانم, چرا که مبنای تفکر آوینی بر«تمدن سازی اسلامی» استوار است. یعنی دقیقا همان هدفی که بیانیه گام دوم آن را دنبال می‌کند.

از نارنج روییده در دزفول شروع میشود و به نخل نجف می‌رسد. رمان نخل و نارنج را نباید خواند باید نوشید و به جان معارفش را پرورش داد، چراکه تنها یک رمان نیست دریایی از معرفت و معنویت و هویت است.
وقتی از جوان گرفتار در گنداب می‌گوید و ریسمانی شیطانی که از سینه‌اش بیرون زده و زانسوی دیگر درون قلبش قلاب شده ، ناخودآگاه خودت را تصور میکنی و قلبت تیر میکشد.
از عرفان که می‌گوید رمز انحراف طریقت‌های صوفیانه را به تو می‌اموزد.
وقتی تو را به پستوهای تاریخ که شاید کمتر شنیده‌ای می‌برد، با سازشی بزدلانه روبرویت می‌کند که چهار نعل بر خون غیورمردان این سرزمین با اسب خیانت می‌تازد و شاهی زبون و سست عنصرکه در بزنگاه جنگ و خون پا پس می‌کشد و بی اثرمی‌کند فتوای جهاد زعیم شیعه را، و اینجاست که تو اهمیت ولایت فقیه و امین بودنش بر جان و مال مردم را خوب درک می‌‌کنی.
 وقتی از دقت شیخ در حفظ حرمت زعمای شیعه می‌گوید وقتی با حضور صاحب جواهر ملت به صف شده برای نماز را تنها به این دلیل ” در اقامه نماز درنگ نکردم چون دیدم اگر مردمی که برای اقامه نماز قیام کرده اند معطل بمانند ، زبان به شماتت حضرت صاحب جواهر خواهند گشود و آن را حمل بر اشرافیت ایشان خواهند کرد و من تحمل اسائه ادب به زعیم شیعه را ندارم.” معطل نمی‌گذارد ناخودآگاه به خودت رجوع میکنی و میسنجی.
وقتی از دنیای طلبگی می‌گوید که ” خود را بی چشم‌داشت وقف دین کنید.فرصت را غنیمت بدانید” باز نگران خودت و دغدغه‌هایت میشوی که آیا من هم همین قدر طلبه هستم؟
و وقتی از رسیدگی و توجه شیخ نسبت به مقام مادر می‌گوید آن هنگام که در مقام فقیه الفقهایی مادر از پا افتاده‌اش را بی توجه به جایگاه علمیش بر کول میگیرد و به رسمی ثابت تا ایوان نجف میبرد و می‌آورد و همین ذلت در برابر مادر را پر پرواز و رمز عزت می‌ داند، بازخودت را در این آمد و رفت‌های شیخ جستجو می‌کنی و نسبتت با مادرت را.
بیش از این مجال نیست تا از نخل و نارنج سخن بگویم ، مخاطب تا خود کتاب را ورق نزند، وصف من جانش را شیرین نخواهد کرد.
کتاب را بخوانید و خودتان را لابلای هر سطر جستجو کنید آنهم در محضر شیخی که اجازه مرجعیت از امام زمان عج داشت.
جزاک الله خیرا دکتر وحید یامین پور

در روایات داریم که برای تربیت فرزند نیک قبل از ازدواج باید اقدام کرد و آنهم دقت در انتخاب همسر است .به نظر شما چگونه مادری می توانسته ,فرزندی چون سید علی تحویل#اسلام و #انقلاب دهد.

فرزندانش در وصف او می گویند که زنی خوش سخن, سخته گو ,حافظ آیاتی از قرآن ,صریح اللهجه,بدخط, بسیار تأثیرگذار در تربیت و بالندگی فرزندان بود.این جملات را خانم میردامادی در تربیت فرزندان گفته است:"به بچه های تان ظلم نکنید تا بچه های تان ظالم نشوند; به بچه هایتان رحم کنید تا بچه هایتان رحم دل شوند; به بچه هایتان دروغ نگویید تا بچه هایتان دروغ نگویند; مال حرام به بچه هایتان ندهید; شیر ناپاک به بچه هایتان ندهید;  غذای ناپاک به بچه هایتان ندهید; بچه هایتان را فقط تشویق به درس خواندن نکنید, تشویق به امور دینی هم بکنید. بچه هایم وقتی قصه می خواستند, قصه های قرآن را می گفتم, قصه انبیاء و قصه های قرآنی.مواظب بودم که تغییر و تبدیل ندهم. واقع آن را می گفتم.مادر در (تربیت) اولاد خیلی تأثیر دارد…من بچه هایم را این طور بزرگ کرده ام.”

او به#دیوان_حافظ تسلط داشت و ضمیر خود و کودکانش را با اشعار خواجه صیقل می داد.خدیجه جوان وقتی به خانه سید جواد خامنه ای آمد, در میان جهیزیه خود ( که نباید بیشتر از همان صندوقچه افتاد در کنار آشپزخانه متروک بوده باشد) یک دیوان حافظ چاپ بمبئی,آورد.این کتاب از آن سید هاشم پدرش بود.

در ادامه کتاب می خوانیم بانو خدیجه زنی شجاع بود و این شجاعت به خوبی خودش را در دوره مبارزه پسرانش با حکومت پهلوی نشان می داد که هیچ وقت زبان به التماس مقابل مأموران امنیتی باز نکرد حتی وقتی دیگران اظهار ترحم می کردند در برابرشان می ایستاد و می گفت ,دلسوزی ندارد, مبارزه کرده, در راه خدا به زندان رفته;اگر افتخار نمی کنید به ترحم شما هم نیازی نیست.

سید محمد حسن برادر حضرت آقا می گوید:"شیری که مادرمان به ما داد با نفرت از#پهلوی عجین بود.” بانو خدیجه در قبال پدیده های سیاسی, منشی روشن بینانه داشت ,به عنوان مثال در کتاب نقل قولی از سید علی رهبر فرزانه انقلاب می خوانیم :” ما سال ها با مردم راجع به اینکه اختلاف شیعه و سنی نباید علنی باشد(تا)..وسیله در دست دشمن باشد بحث داشتیم, و از این قِبَل مورد تهاجم بسیاری از افراد قرار می گرفتیم که…بایستی علنا به سنی ها مخالفت کنیم…همیشه مادرم در این موارد مثل یک روشنفکری که مسائل اجتماعی را می فهمد.. برخورد می کرد.

” اینها تنها بخش کوچکی از#کتاب زیبای “#شرح_اسم ” بود. برای اینکه عاشق و مدافع کسی شوی,قبل از هر چیز او را بشناس و شرح اسمش را بخوان.