اندر خم یک کوچه

دیدار ویژه رهبر انقلاب با بانوان برای دومین سال متوالی برگزار شد. دیداری که در آن بانوانی از دغدغه‌هایشان گفتند؛ از آلودگی هوا، فیلترینگ تا موضوع مهم درمان امن زنان که سال‌هاست از نظر وزارت بهداشت در وضعیت اضطرار است! اگرچه برخی از این دغدغه‌ها محل طرحش نزد مسئولان دولتی بود که باید آن را چاره کنند اما  رهبری صبورانه و پدرانه شنیدند و نکته برداشتند و با صحه گذاردن بر درستی مطالبات فرمودند: «گله‌گزاری‌ها و شِکوه‌ها و احیانا پیشنهادها باید به ما داده بشود؛ کار ما نیست، کار مسئولین دولتی است، امّا درعین‌حال ما سفارش می‌کنیم، تأکید می‌کنیم و از مسئولین می‌خواهیم که اینها را ان‌شاءالله دنبال کنند؛ امیدواریم که این اتّفاق بیفتد.» گفت و شنودها که تمام شد، پدر روی سخنش را به سمت غرب برگرداند و یک بار دیگر استقامت بر جمله‌ی « در مسئله‌ی زن، ما از غرب طلبکاریم» را به رخ همگان کشید و با تهاجم به تمدن غرب تناقضات عملی آنها را در رفتار با زن که برخاسته از بی‌منطقی‌شان است، به چالش کشید؛ که چرا «زن می‌تواند حتّی با پوشش نیمه‌عریان در جلسات رسمی شرکت کند امّا مرد بایستی با لباس کامل، کراوات هم بزند یا پاپیون هم بزند و شرکت کند؟» 

🔹نکته‌ی قابل تأمل دیگر در بیانات ایشان که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفت اشاره به دو رویکرد غالب موجود در دنیا در رابطه با هویت زنانه و تمام مسائل مربوط به زن بود؛ رویکرد غرب و رویکرد اسلام. به عبارت دقیق‌تر دیگری غالبی که دنیا حتی در کشورهای غیرغربی در حال ترویج آن است، زن غربی است تا زن شرقی. این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد در عصر کنونی که تقابل بیشتر بین تمدن غرب و انقلاب اسلامی است اگر دقت لازم را در جهت گفتمان‌سازی نداشته باشیم و به تصور اینکه غالب جامعه‌ی زنان، زن شرقی هستند، با راهبردی غلط زنان جامعه را به دامان زن غربی هل خواهیم داد. چراکه زن صرفا خانه‌دار را با این انگاره که او نسبتی با الگوی سوم زن ندارد و اسیر مردسالاری سنتی است به فضای دیالکتیکی تضادآلود غربی خواهیم کشاند.

🔸کنش‌ها و واکنش‌هایی که پس از این دیدار بین فعالین این حوزه به وجود آمد مؤید این مطلب است. چراکه آنچه بیشتر و پس از بیانات رهبری در جامعه بازتاب داشت این جملات بود: «در مدیریّت‌های گوناگون، مشاغل گوناگون اجتماعی و دولتی، حضور زنان هیچ محدودیّتی ندارد.» «وظیفه‌ی زن مطلقاً این نیست که در خانه کار کند. غذا پختن، رخت شستن، تر و تمیز کردن وظیفه‌ی زن نیست.» حرف‌های درستی که اگر در کانتکس خودش و در کنار دیگر بیانات مطرح شده دیده نشود و مثل همیشه گزینشی و جهت‌دار با آنها برخورد شود می‌تواند کارکرد خود را از دست داده و به ضد خود بدل شود. حاشیه‌ی دیگری که بعد از این جلسه رقم خورد بحث بر سر تکراری بودن بیانات رهبری در رابطه با موضوع زن بود. شاید بتوان بخشی از این نقد را در رابطه با تکرار این مفاهیم و مواضع پذیرفت. بخشی که ناظر به مردم و نخبگانی است که در رابطه با بیانات ولی جامعه به قدری اهمال کارند که امام جامعه را به وادی تذکرات مدام کشانده‌اند. کسانی‌که سال‌ها وزیر و وکیل و مسوول در جمهوری اسلامی بوده‌اند اما با انفعال در مقابل گفتمان رقیب و فاصله گرفتن از ادبیات وحی نقطه قوت اسلام را که «مسئله‌ی زن» است به نقطه ضعف بدل کرده‌اند. 

🔹اما آیا تکرار همیشه نشان از عقب‌ماندگی مطلق دارد؟ یقینا چنین انگاره‌ای از سخنان دیروز به صواب نزدیک نیست. چراکه در خود قرآن نیز بارها شاهد تکراریم «فبای آلاء ربکما تکذبان» و نمازی که روزانه 5 بار تکرار می‌کنیم که این تکرار برای رشد است و تثبیت. حتی رهبر انقلاب قبل‌تر در پاسخ به این انتقاد که «حرف‌های رهبری تکراری است» فرموده بودند: «این تکرار نیست، این استقامت است، این سخنِ حق را در دل نگه داشتن و حفظ کردن و پای آن ایستادن است.» منطقی که از دل «فاستقم کما امرت و من تاب معک» برآمده است. استقامتی که پیامبر (ص) در موردش فرموده: «شیبتنی سوره‌ی هود لمکان فاستقم کما امرت و من تاب معک» و رهبر انقلاب اینگونه تفسیرش کرده است: «پیغمبر فقط مأمور نیست که خودش ایستادگی کند؛ باید خیل عظیم مؤمنان را هم در همین راه به ایستادگی وادار کند….مؤمنین را در بین دو جاذبه‌ی قوی - جاذبه‌ی فشار دشمن و جاذبه‌ی فشار درونی دل هوسران - و این دو مغناطیس، در خط مستقیم نگه داشتن و هدایت کردن، به گمان زیاد، این، آن کاری است که پیغمبر را پیر کرد.»

منتشر شده در پایگاه تحلیلی تخصصی عصر زنان

«حق انتخاب از زنان سلب شده»، «بارداری ناخواسته، یک آسیب دو سویه» این عبارات میان تیترهای یادداشتی است که چند روز پیش در سایت شرق دیلی منتشر شده است. یادداشت در تعریض به قانون جوانی جمعیت و جرم انگاری سقط جنین نوشته شده و نویسنده معترض است که چرا باید کسانی که ناخواسته باردار شده‌اند و یا شرایط کاری و مالی مناسبی ندارند امکان سقط ایمن از آنها سلب شود و مادری که خودخواسته به بارداریش خاتمه می‌دهد مجرم شناخته شود. مهمترین ایرادی که می‌توان بر مبنای آن، یادداشت مذکور را زیر تیغ نقد برد، مبانی فکری نویسنده است که برونداد آن چنین اعتراضی شده است.

ویلیام گاردنر در بخشی از کتاب خود می‌نویسد: «خصمانه‌ترین صداهایی که خواستار سقط جنین خودخواسته هستند، به جنبش‌ فمنیست‌های رادیکال مدرن متعلق است.» آری، فمنیست‌های رادیکال! همان کسانی که معتقدند زنان در مورد داشتن یا نداشتن فرزند حق انتخاب دارند و باید اختیار و قدرت کنترل زاد و ولد خود را به صورت فردی داشته باشند. رد اندیشه‌ای که امروز با جوهر قلم روزنامه‌نگار شرق دیلی در قالب کلمات ظهور یافته را می‌توان در کتاب «تاریخ دو قرن فمنیسم» در وصف فمنیست‌های رادیکال نیز پی گرفت: «فمنیست‌های رادیکال بر آنند که زنان حق پایان دادن به بارداری خود یا سقط جنین را دارند و این امری شخصی است و مربوط به خود زن است و نه دولت.»

با عمیق‌تر کردن نشتر نقد بر پیکره‌ی این یادداشت به اومانیسم و انسان‌محوری در برابر خدامحوری خواهیم رسید. چرا که در مکتب اومانسیم است که انسان مالک همه چیز حتی حق حیات دیگران است. در حالی‌که در مکتب اسلام حق حیات انسان در اختیار خداوند است؛ چرا که بر مبنای این کلام وحی «انا لله و انا الیه راجعون» مالک تمام انسان‌ها خداوند است و تنها اوست که حق تعیین تکلیف نسبت به حیات و ممات آنها را داراست. این ادبیات کادو پیچ شده متعلق به افکار تاریخ مصرف‌گذشته‌ی فمنیست‌های خداناباور غربی است که زمانی با همین ادبیات مدرن سقط جنین را قانونی و یک نسل‌کشی مدرن را در غرب رقم زدند. ویلیام گاردنر در وصف این شگرد فمنیست‌ها مطلبی دارد با عنوان «زبان سقط جنین» که می‌گوید: «هر جریان سیاسی می‌کوشد اهداف خود را تحت لوای شعارها و الفاظ گمراه‌کننده و واژه‌های زیبا پنهان کند……برخی از این اهداف در شعارهایی همچون «آزادی یعنی انتخاب»، «کودک ناخواسته، نه» و «زن، حق کنترل بر بدن خود را دارد» نهفته است.» چنین تفکری است که در قالب بازی با کلمات برای جنین‌کشی عبارت «سقط خودخواسته»، برای خودکشی «مرگ خودخواسته» و به ازای دیگر کشی عبارت «قتل دلسوزانه یا اتانازی» را وضع می‌کند.

مدعای دیگر نویسنده که در یادداشت خود مطرح کرده، نجات جان مادرانی است که به سقط‌های زیرزمینی روی می‌آورند و این امر سلامت و حتی جان مادر را به مخاطره خواهد انداخت، در حالی‌که قانونی بودن سقط می‌تواند جلوی این فاجعه را بگیرد. ادعایی سست و دقیقا شبیه به ادعایی که زمانی برای قانونی کردن سقط جنین در آمریکا مطرح شد اما نه تنها سبب کاهش مرگ و میر مادران نشد که آن را افزایش داد. اگر بخواهیم با تیغ نقد لایه‌های پنهان‌تر این اعتراض را بشکافیم به عقبه‌های ظلمانی‌تری از این تفکر و تبعات ظالمانه‌تری که تاریخ غرب گویای آن است خواهیم رسید، اما این مقال را بیش از این گنجایش نیست.

جایگزینی روانشناسی به جای اخلاق در کتب خودیاری

این روزها وقتی رو به روی ویترین برخی کتابفروشی‌ها می‌ایستم یا از کنار یک کتابفروشی سیار که گوشه یک مکان عمومی بساط کرده است عبور می‌کنم، عمده کتاب‌هایی که خودنمایی می‌کنند کتاب‌هایی با عناوینی جذاب هستند که همه‌شان قرار است آدم‌ها را موفق، پول‌دار و خوشبخت کنند. برخی از این کتاب‌ها روایت زندگی مردان پیر و ثروتمندی است که از مسیر پول‌دار شدنشان می‌گویند و تلاش دارند بگویند «سنگفرش هر خیابان از طلاست» یا با ارائه آموزه‌ها و دستورالعمل‌های یک مرد پول‌دار که به موفقیت رسیده از فواید پنج صبح بیدار شدن می‌گویند و بر آموزه و ضرب‌المثل قدیمی «سحرخیز باش تا کامروا شوی.» کتاب شرحی نوشته‌اند و به خلق‌الله می‌فروشند. گاهی هم کتاب را یک زن ثروتمند نوشته تا به دختر امروز بگوید تو با تمام نقص‌هایی که‌ داری «خودت باش». تمام این کتاب‌ها را اگر بخواهیم ذیل یک موضوع جای دهیم، آن موضوع، «روانشناسی زرد» و «خودیاری» است. نشر، گسترش و اقبال به چنین کتاب‌هایی از ظهور انسان روان‌شناختی در عصر حاضر خبر می‌دهد که موج آن از غرب به کشور ما هم رسیده است؛ موجی که به تعبیر ویلیام گاردنر نویسنده کتاب «جنگ علیه خانواده»، معلول ظهور نسبیت‌گرایی اخلاقی به‌صورت نظام اعتقادی است.

او می‌گوید: وقتی چنین نسبیت‌گرایی اخلاقی در قالب یک نظام اعتقادی در جامعه غربی ظهور یافت، روان‌شناسی جایگزین اصول اخلاقی شد که این گسست اخلاقی دارای دو پیامد قطعی بود. از یک سو کنار گذاشتن اصول اخلاقی در ازای روان‌شناسی، نیاز انسان را به معنویت پایان نداد، بلکه این نیاز به شدت افزایش یافت و از سوی دیگر، این نیاز سبب ظهور مدعیانی به نام درمانگران با نرخ‌های بسیار بالا شد تا مجموعه‌ای حیرت‌آور از درمان‌های گوناگون از روان‌درمانی تا تصوف شرقی را به فروش برسانند. ظهور چنین شرایطی که معلول زندگی در جهان شبکه‌ای و سرمایه‌زده امروزی است در کنار اشاعه مبانی اندیشه‌ای جنبش فمینیسم، بیشتر از دیگران زنان و دختران را تحت تأثیر قرار داده است. خلأ معنوی که جهان مدرن با آن روبه‌رو است و بیشتر از بقیه جنس زن را تحت تأثیر قرار داده است، سبب شده تا سرمایه‌داران از این نیاز به سود خود بهره جسته و زن را که به گفته شهید مطهری معنوی‌تر و مذهبی‌تر است، بازیچه امیال سرمایه‌سالارانه خود کنند. در چنین بازار مکاره‌ای است که مفهوم دینی کمال با مفهوم دنیایی موفقیت جایگزین شده و تب خرید کتب انگیزشی به‌عنوان یک پاسخ انحرافی به یک نیاز فطری بالا گرفته است.

دختران جوان و نوجوانی که بهترین سال‌های عمرشان را می‌توانند صرف تکمیل و تعالی مکارم اخلاقی کنند، آن را پای حرف‌های تقلبی مشتی افراد سرمایه‌دار هزینه می‌کنند که بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی برای همه یک نسخه کلی می‌پیچند. البته با دست‌فرمان برخی از این کتاب‌ها ممکن است فرد در خوشبینانه‌ترین حالت به صلح با خود و نقص‌هایشان برسد که پذیرش خود اگر پله تعالی انسان نشود و تبدیل به مجالی برای کنار آمدن با ضعف‌ها و نقص‌های اخلاقی گردد، ره به ترکستان است. دخترانی که نقش‌شان به فرموده رهبر انقلاب «حساس‌ترین، ظریف‌ترین، ماندگارترین و مؤثرترین نقش‌ها در حرکت تاریخ انسان و در سیر بشریت به سوی کمال است….و گناه بزرگ تمدن مادی، تضعیف و گاهی به فراموشی سپردن این نقش است.»

فارغ از آسیب معنوی، پیش فرض غالب و البته غلط این کتاب‌ها که «فقط خود تو مسئول مشکلات خودت هستی!» فرد را به این نتیجه می‌رساند که نه جامعه نقشی در مشکلات او دارد و نه او مسئولیتی در قبال مشکلات جامعه دارد. وقتی چنین تفکری مبتنی بر فرهنگ فردگرای غربی در ذهن زنان و دختران جوان جامعه ایرانی شکل بگیرد که افق آرمانی‌اش تمدن‌سازی اسلامی است، می‌تواند نیمی از جمعیت فعال و تأثیرگذار را به انفعال در برابر اصلاح ساختارهای فرهنگی جامعه بکشاند. نیمی که به تعبیر رهبر انقلاب «تأثیر این نیم وقتی بخواهند در سرنوشت دخالت کنند، بیش از تأثیر نیمی از کل جمعیت در سرنوشت است.» معنای این جمله را با این فرمایش امام خمینی(ره) که «بانوان، رهبر نهضت ما هستند، ما دنباله آنها هستیم….صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می‌گیرد» بهتر می‌توان درک کرد. بنابراین در یک جمله می‌توان گفت ترویج این کتاب‌ها در خدمت تداوم حیات نظام طبقاتی سرمایه‌داری است که بیشترین ظلم را در حق انسانیت و پس از آن در حق زنان روا داشته است.

منتشر شده در روزنامه ایران

گویی فیلم «برادران لیلا» با همین یک سکانس قصد دارد راهی که غرب در چندین دهه طی کرده است را یک شبه و با عریان‌ترین شکل ممکن طی کند. گمان نمی‌کنم حتی رادیکال‌ترین فمنیست‌ها که با نظریه‌ی پدرسالاری نقطه‌ی آغازین مبارزه‌ی خود را کانون خانواده و به ویژه پدر قرار دادند، اینچنین عریان، جرأت به تصویر کشیدن نظریه‌پردازی‌های خود را داشته باشند. «پدر» نه تنها در فرهنگ ایرانی و اسلامی جایگاهی ویژه داشته و دارد، بل‌که حتی در غرب نیز تا چندین دهه پیش از چنین جایگاهی برخوردار بوده است تا جایی‌که رسانه‌ها نقشی اساسی در تحکیم این جایگاه داشتند.

به عنوان مثال شبکه تلویزیونی سی بی اس، در سـال 1954 با پخش برنامه‌ي «پدر بهتـر از همـه مـی‌دانـد»، بر نقش شگفت انگیز و موثر پدر در خانواده تأکیـد می‌کرد. اما به مرور زمان و با شروع فعالیت مخرب فمنیست‌ها خصوصا رادیکال فمنیسم در اواخر قرن بیستم این جایگاه تضعیف شد و اثرات مخرب چنین تضعیفی خیلی زود خودش را در جامعه‌ی غربی نشان داد. تاثیر این فعالیت‌ها تا فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها هم کشیده شد به گونه‌ای که پدران افرادی لاابالی، گمراه و بد ذات نمایش داده شدند.

بت اوستین که یک منتقد سینمایی است، سینماي مدرن را تحت سیطره کودکانی می‌داند که هادي والدین خود هستند. او متقد است هالیوود جایگـاه والـدین مـدبر،رئـوف، قابل اتکا و آرام دیروز را به افرادي غیرمتعادل و ناآرام داده است که محتاج یک برنامـه دوازده مرحله‌اي یا یک کودك دوازده ساله هستند تا وضعیت خانوادگی پایـدار آنهـا را زنـده نمایـد.

در کتاب «جنگ علیه والدین» که به همین مسئله در غرب پرداخته، نوشته: «تا چندی پیش پدران همواره عنصری اساسی در خانواده به شمار می‌رفتند. به گفته دیوید بلانکن هورن که یک تحلیل‌گر اجتماعی است در پایان سده بیستم، خانواده فاقد پدر در ایالات متحده، نشان از انحرافی اساسی از تقریبا تمام تاریخ و تجربیات بشر دارد.» از دست رفتن این پایگاه و ستون خانوادگی مهم در آمریکا تبعاتی چون افزایش انحراف و جرایم فرزندان و وقوع مشکلات اجتماعی چون برقراری روابط نامشروع قبل از ازدواج خصوصا در بین دختران و ۲ برابر شدن آمادگی ترک تحصیل را در بین فرزندان به دنبال داشته است.

به تعبیر رهبر انقلاب وقتی اروپا خواست مدرنیته را به این منطقه بیاورد فاضلاب‌های آن را آورد. حالا یک بار دیگر غرب با اعطای جایزه به این فیلم، آن را مجرای ورود فاضلابی دیگر به ایران کرده است.

این هتک حرمت پدر در حالی به تصویر کشیده شده که پدر در نظام الهی، با مفهوم مقدس «ولایت» عجین گشته است. در کتاب اهل بیتی‌ها در رابطه با جایگاه پدر می‌خوانیم: «پدر در نظام تکوینی خانواده، واسطه‌ی رساندن رزق خدای سبحان به بندگان خودش می‌شود؛ از این رو در نظام تشریع خانواده، به او ولایت داده‌اند و اهل خانواده را نسبت به پدر واجب‌النفقه قرار داده‌اند. همین پدر در خانواده مظهر اسمای الهی است؛ به گونه‌ای که مظهر خالقیت، قدرت، متانت، رازقیت و …در نزد فرزندان است.» از همین رو محبت انسان به والدین راه محبت و رسیدن به خداوند است. بنابراین می‌توان گفت این سکانس از فیلم فقط شوریدن در برابر پدر نیست که شوریدن بر علیه نظام ولایی خداوندی است.

ادامه »

پنج نفریم. مشخصات درج‌شده در بلیط می‌گوید بلیط‌مان کوپه‌ی شش نفره نیست بلکه سالنی چند ده نفره است. سوار می‌شویم و از روی شماره‌ها صندلی‌هایمان را پیدا می‌کنیم. دو ردیف مانده به انتهای سالن صندلی من است. می‌نشینم. زاویه‌ی پشتی صندلی را مطابق میل ستون فقراتم تنظیم می‌کنم. تا به خودم می‌آیم چند نفر خانم جوان که سه نفرشان کشف حجاب کرده‌اند و الباقی در آستانه‌ی کشف حجابند وارد سالن می‌شوند و عدل ردیف جلوی ما می‌نشینند. به دوستم نگاه می‌کنم. دیدن این بانوان مکشوفه، برایمان عادی نیست. دوستم به دنبال راه برون‌رفت از این اوضاع به محض دیدن مأمور قطار، درخواست یک کوپه‌ی شش نفره می‌کند؛ البته اگر امکانش باشد. مأمور قطار قول نیم‌بندی می‌دهد و می‌رود.

کتابی را از کیفم بیرون می‌آورم تا در کنار مدیریت زمان، چشمم را هم مدیریت کنم. اما با وجدانی که نمی‌خواهد بخوابد چه کنم؟! کتاب را می‌بندم و سرم را به پشتی صندلی تکیه می‌دهم. پلک‌هایم را روی هم می‌گذارم. فکرها به ذهنم هجوم می‌آورند و از سر و کول هم بالا می‌روند. صدای خنده‌های گاه و بیگاه آن بانوان رشته‌ی افکارم را پاره می‌کند. به ساعتم نگاه می‌کنم. ساعت از دوازده شب گذشته است. خانم محجبه‌ای که کنارم نشسته و رخ در نقاب چادر کشیده و چرت می‌زند، تکانی می‌خورد و می‌گوید: «چندین بار از صدای حرف و خنده‌‌شون بیدار شدم.» سرم را به سمتش می‌چرخانم و می‌گویم: «آزادند دیگه».

یکی از دوستان همراهم به دختری که با موهای مش کرده و اتوکشیده صندلی جلوتر نشسته به آرامی تذکر می‌دهد که شالش را سرش کند. دختر چشم غره‌ای می‌رود و می‌گوید: «دلم نمی‌خواد.» خانم چادری که در ردیف بغل نشسته صدا بلند می‌کند: «اینکه حرف نشد.» دختر خانم سمت او برگشته و می‌گوید: «مگه من به شما می‌گم چادرت رو دربیار که تو به من می‌گی چیکار کنم؟» خانم چادری جواب می‌دهد: «شما حق نداری این رو بگی. چون حجاب قانون مملکته.» خانم بی‌حجاب محکم‌ترین استدلالش را رو می‌کند: «دلم نمی‌خواد قانون رو رعایت کنم.»

دیگر سکوت را جایز نمی‌بینم. وارد بحث می‌شوم: «ببخشید خانم محترم شما معنای آزادی را اشتباه متوجه شدید. آزادی این نیست که هر کار دلم بخواد بکنم. اینجا یه مکان عمومیه و همه در آرامش و امنیتش سهم داریم. اما شما عملا حریم بقیه رو نقض کردید. الان شب از نیمه گذشته و ما احتیاج به استراحت داریم اما خنده‌ها و بلندبلند حرف زدن شما آسایش ما رو به هم زده.» به جای گوش دادن دائم تلاش می‌کند جواب بدهد. دوست ندارد بشنود. فقط می‌خواهد حرف بزند. اصلا همه حرف می‌زنند و هیچ کس نمی‌شنود. یکی صدا بلند می‌کند: «شما برو دزدی نکن.» حالا از کجا دزدی ما برایش مسجل شده، خدا می‌داند!

ادامه‌ی بحث بی‌فایده است. سکوت می‌کنم. درگیری لفظی بین خانم‌های چادری و دخترکان بی‌حجاب ادامه دارد. همهمه بالا گرفته که مسئول قطار وارد سالن می‌شود. یکی از همان خانم‌ها داد می‌زند: «خفه شید»! تدبیر مسئولین قطار اما انتقال خانم‌ها به سالن دیگری است. رعایت قانون پیشکش، کاش حداقل آداب گفتگو را بلد بودند!