اندر خم یک کوچه

از دیروز و بعد از وایرال شدن آن فیلم ناهنجار، متحیرم! فیلم اصلی را چند دختر دانشجو گرفته‌اند و همان فیلم وایرال شده است. گاهی می‌خندند و گاهی از سر تعجب جیغ می‌شکند. یکی‌شان می‌گوید: «عجب اندامی هم داره» لحظه به لحظه حرکات دختر را زیر لنز دوربین موبایلشان رصد می‌کنند و هر چرخش و گردشش به چپ و راست محوطه دانشگاه را تحلیل می‌کنند. از اینهمه بی‌تفاوتی آن هم نسبت به هم نوعشان متحیرم. 

متحیرم! چرا در چنین شرایط بحرانی به جای نجات یک غریق (حالا به هر دلیل) ترجیحشان دست به دوربین شدن است؟ کانه در حال تماشای یک تئاتر هیجان انگیزند.

متحیرم! وقتی جمع دانشجویان دختر و پسر اطراف آن زن را می‎بینم. گویی نه خانی رفته و نه خانی آمده، انگار نه انگار که وسط روز روشن جلو چشم نامحرم، در دل یک جامعه مسلمان شیعه وسط مملکت امام زمان عج ناموس یک هم‌وطن به هر دلیل لخت شده و در یک مکان عمومی قدمکش راه می‌رود. 

متحیرم! از دختران چادری که در حال عبور از همان حوالی‌اند و ترجیح می‌دهند در میان یک مارپیچ سکوت لعنتی خودشان را به ندیدن بزنند. چرا هیچ کدامشان اورژانسی بودن مسئله را درک نمی‌کنند و بی تأمل به سمت آن دختر پا تند نمی‌کنند؟ 

به این می‌اندیشم که اگر شهید زین‌الدین وسط این معرکه بود چه می‌کرد؟  نمی‌دانم ماجرای اذان دادن بی‌وقتش را شنیده‌اید یا نه؟ می‌گویند یک موتورگازی داشت که صبح و عصر مرکب راهوارش برای رفتن به مدرسه بود. یک روز میان همین آمد و شدها، پشت چراغ قرمز موتورش را می‌زند روی جک و با یک خیز روی زین موتور می‎پرد و شروع می‌کند به اذان گفتن «الله اکبر الله اکبر…..»

نه وقت اذان ظهر است نه اذان مغرب!

«اشهد ان لا اله الا الله…»

عبوری‌های غریبه فکر می‌کنند دیوانه شده و متلک بارش می‌کنند و به ریشش می‌خندند.

هم‌قبیله‌ای‌هایش متحیر نگاهش می‌کنند. 

رنگ سبز چراغ که رخصت رفتن می‎دهد و ماشین‌ها می‌روند، هم قبیله‌ای‌ها راه کج می‌کنند سمت آقا مجید. با همان تحیر نگاهش می‌کنند و می‌پرسند: «آقااا مجید؟ چطور شد یهو؟ حالتون خوب بود که!»

مجید نگاهی به رفقایش می‌اندازد و می‌گوید: «متوجه نشدید؟! پشت چراغ قرمز یه ماشین عروس بود که عروس توی اون بی حجاب نشسته بود و آدمای دورش نگاهش می‌کردن. دیدم تو روز روشن جلو چشم امام زمان داره گناه می‌شه. به خودم گفتم چکار کنم که اینا حواسشون از اون خانوم پرت بشه. دیدم این بهترین کاره !»

متحیرم! چه بر سر جامعه‌ای آمده که شهید زین‌الدین‌ها را تحویل دنیا داده است؟

در ایامی که دختران قهرمان ایران بر سکوی افتخار ایستاده‌اند آن هم در سرزمینی که گردن احکام شریعت زیر گیوتین دموکراسی غربی موسیوها قطع شده و حقوق همجنس بازان تحت لوای دروغین حقوق بشر ارج نهاده می‌شود در حالی‌که حقوق هزاران فلسطینی زیر چکمه‌های خونین سربازان اسرائیلی و بمب‌های فسفری اهدایی عمو سام به هیچ گرفته می‌شود، در قلب پایتخت کشوری که محور مقاومت است و در کشاکش خون‌خواهی مهمان عزیزش نیاز به اتحاد داخلی دارد و چند صدایی می‌تواند خونخواهی را کش دهد، ناگهان بعد از یک ماه کلیپی از دستگیری دو دختر نوجوان مکشوفه وایرال می‌شود. طبیعی است که صحنه‌ی کشان کشان بردن دخترکان متمرد احساسات پاک دوستان را به قلیان درآورد اما طبیعی نیست وقتی این صداهای پاک با عربده‌های ناپاک ضد زن‌ترین تریبون‌ها هم‌صدا شود؛ از رسانه‌های ضد انقلاب خارجی تا اصلاحاتی‌های داخلی که بیشترین ظلم را در حق زن ایرانی کرده‌اند. 

اینکه عملکرد پلیس در این صحنه هوشمندانه نبوده قابل پذیرش است اما اینکه کلیت نیروی انتظامی خدوم و زحمتکش آماج حمله‌‎ی دوست و دشمن شود منصفانه و عادلانه نیست. وظیفه‌ی نیروی انتظامی به عنوان یک ارگان سخت برخورد با معلول‌هاست. همان‌طوری که موظف است به دستان جوانان و نوجوانان جیب‌بر و کیف قاپ دستبند بزند و موقع دستگیری کاری به علت‌های وقوع جرم نداشته باشد. این وظیفه‌ی نخبگان و دیگر قوا است که یقه‌ی علت‌ها را بگیرند و جامعه را به سمت صلاح راهبری کنند وگرنه که پلیس باید جلوی ترویج فحشا و فساد را بگیرد.

اما این سکه روی دیگری هم دارد که اگر مورد غفلت قرار گیرد، نتیجه‌اش می‌شود صید ماهی حرامی که بدطینتان خبیث از این آب گل‌آلود به دنبال آنند. مشابه ماهی‌ای که صیدش را خناثان بین‌المللی از سال 2009 در سودان کلید زدند. همان سالی‌که «لبنی احمد الحسین» به خاطر بدپوششی دستگیر و با حکم دادگاه به پرداخت 146 پوند جریمه یا یک ماه زندان محکوم شد. لبنی احمد به رسانه‌ها و گروه‌های حقوق بشری 500 دعوتنامه ارسال کرد تا در دادگاهش شرکت کنند. بازتاب جهانی این اقدام، پای لبنی را به انجمن آزادی اسلو سوئد باز کرد و موجب شد تا اندکی بعد با حمایت مسوولان عفو بین‌الملل از کتاب« چهل ضربه شلاق برای شلوار» رونمایی کند. از همین جا بود که جنبش «نه به سرکوب زنان» سودان رسانه‌های جهانی را درنوردید.

در مسیر این دومینو که هدفش حذف قانون حجاب در سودان بود، نوبت به «امیره عثمان» در سال 2013 رسید که به علت کشف حجاب سر دستگیر شد و دوباره درخواست لغو قانون حجاب جهانی شد. سازمان «طرح استراتژیک برای زنان در شاخ آفریقا» با رنگ و لعاب دفاع از حقوق زنان و به منظور ترویج برابری جنسیتی در آفریقا خواستار اصلاح فوری قوانین نظم عمومی در سودان شد و به آن پیوست رسانه‌ای داد. بعدتر در سال 2018 که سودان غرق در مشکلات اقتصادی و اعتراضات حذف یارانه بنزین بود، آواز خوانی «آلاء صلاح» نماد اعتراض زنان علیه عمرالبشیر شد. آمریکا آلاء را در شورای امنیت بر کرسی ویژه نشاند و به او در سازمان ملل تریبون برای سخنرانی داد. در نهایت عمرالبشیر پشت میز مذاکره با آمریکا برای رفع تحریم‌ها نشست اما به دلیل نقض عهد آمریکا مذاکرات نتیجه نداد و تن ندادن به خواست آمریکا همان و  تشدید ناآرامی‌های داخلی همان.

 عمرالبشیر در نهایت در برابر فشارهای همه جانبه‌ی خارجی و داخلی سقوط را پذیرفت و دولت سی ساله‌ی او به پایان رسید. دولت انتقالی پساکودتا قانون حجاب را برداشت، سرو مشروب را آزاد و همجنس‌بازی را مشروع اعلام کرد و در سال 2023 روابط خود با اسرائیل را عادی کرد. دولت سی‌ساله‌ی سودان سرنگون شد اما حقوق زنان داده نشد. تا جایی‌که «سعیده یوسف» از فعالان فمنیستی سودانی در مصاحبه‌ی خود با لوموند فرانسه گفت: « ما در سرنگونی رژیم بشیر پیشتاز بودیم؛ اما اولین قربانیان این واکنش هستیم.» امروزه شواهد آماری از افزایش تجاوز و خشونت جنسی علیه زنان سودانی از پساانقلاب 2018 سودان می‌گویند.

حضور آقای ثابتی در برنامه یک گفتگوی صمیمی با نامزدها دستمایه‌ای شده تا برچسب ضد زن و متحجر بودن را به آقای سعید جلیلی نسبت دهند. یک بار بیایید و تکلیفمان را با موضوع زن در صحنه‌ی انتخابات روشن کنیم. ما به حضور ویترینی زن جلوی دوربین‌ها عادت کرده‌ایم. در زمانه‌ای که همه چیز با متر و معیار قاب چند اینچی رسانه سنجیده می‌شود حضور زینتی زنان را کنار کاندیداها به عنوان اماره و نشانه‌ای بر گفتمان فهم چیستی و کیستی زن گرفته‌ایم. تصورمان این است که اگر دختر یک کاندیدا نشست کنار دست پدرش و به عنوان مشاور اقتصادی به مردم آدرس غلط داد، این کاندید به زنان بها داده است. تصور می‌کنیم اگر کاندیدا در گردنه‌های توچال با چند خانم بی‌حجاب عکس یادگاری انداخت، او حتما مدافع حقوق زنان است. فکر می‌کنیم اگر صرفا مشاور زن را در میزگردها کنار خودش نشاند او جایگاه زن را درک کرده است. در حالی‌که برخی کارهای غلطی که مردان در میدان اجرا می‌کنند گاهی نتیجه‌ی مشاوره‌ی غلط یک زن در پشت صحنه است. زنی که خودش مسئله را درست فهم نکرده قطعا مشاوره غلط می‌دهد.

می‌دانم با این حرف ممکن است برچسب زن ستیز بودن و تحجر را به من هم بچسبانید. اما برای من، در خصوص تسلط بر مبانی فرقی بین زن و مرد نیست. همان قدری که یک مرد می‌تواند مشاوره غلط بدهد یک زن هم می‌تواند، فلذا برای من صرف نشستن یک زن در جایگاه مشاور ارزش افزوده‌ای ندارد. فکر غلطی که زن بودن را مقدم بر شایسته بودن می‌داند. اینجا دیگر نه کارنامه‌ برایمان مهم می‌شود و نه برنامه. دوگانه‌ی غلطی که در پیچیدگی‌های سیاست و تعارض‌های گفتمانی و چند وجهی بودن مسائل و چالش‌های زنان، مردان و خانواده عیارش مشخص می‌شود. مسائلی که یک شبه و حتی در یک دوره چهارساله نیز قابل حل و فصل تمام و کمال نخواهد بود و نیاز به مسئله‌شناسی و ساعت‌ها کار میدانی و برنامه‌نویسی دارد. فلذا زن را در ویترین نشاندن لزوما به معنای بها دادن به زن نیست. چه بسا استفاده ابزاری از همان زن در پیشبرد سیاست‌های ضد زن و حتی ضدیت با کلیت جامعه باشد. اینها را نوشتم تا خط بطلانی بکشم بر تصور حاکم که زن را تنها در ویترین می‌خواهد و نه بیشتر.

اما در رابطه با ادعای کذب ضد زن بودن آقای جلیلی. این برچسب را هیچ رقمه نمی‌توان به ایشان الصاق کرد. شاهد این حرف تعاملات ایشان در دولت سایه با زنان از طیف‌های مختلف فکری است. چطور یک نفر می‌تواند ضد زن باشد وقتی ساعت‌ها با زنان و دختران نشست فکری و گعده‌ی عمومی دارد. چطور می‌تواند ضد زن باشد وقتی کیلومتر‌ها راه را می‌کوبد تا از مزرعه‌ی بانویی دیدن کند که حتی از نظر پوشش ظاهری متفات از پوشش اسلامی است. چطور می‌تواند ضد زن باشد وقتی ساعت‌ها پای صحبت دانشمندان زن حتی از جناح سیاسی مقابل می‌نشیند و به قول خانم دکتر خوش خلق که رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی است« آقای جلیلی سیاست را وارد علم نمی‌کند». فلذا جلیلی اهل فریب نیست. بیایید از قاب‌های پوپولیستی عبور کنیم.

 مستندی از  آقایان جلیلی و پزشکیان پخش شد از نظر محتوا و پیامی که به مخاطب منتقل می‌کردند، تفاوت بسیار معناداری داشتند. روح حاکم بر مستند پزشکیان خستگی، ناامیدی و بی‌انگیزگی بود. جامعه مخاطبین پزشکیان جوانان اصلاح‌طلب با گفتمان آزادی و روحیه‌ی ناامیدی و قهر با حاکمیت بود. جوانانی که طلبکارانه به دنبال ترک وطن هستند و بدون دغدغه‌ی اعتلا و پیشرفت کشور نقش و سهمی برای خودشان متصور نیستند. تصور می‌کنند کشور با پا روی پا انداختن و غر زدن و طلبکار بودن ساخته می‌شود. قبله‌ی آمالشان غرب و رویایشان آزادی است. غرغروهای همیشه ناامید. پزشکیان نشان داد که نماینده‌ی این بخش از جامعه است و به سبد رأیشان دل بسته.

اما مستند آقای جلیلی سرشار از حس امید، تلاش و انگیزه و عِرق و عشق به وطن بود. علی‌رغم آنچه در اذهان جاافتاده که سعید جلیلی حلقه‌ی بسته‌ای دارد و اهل تعامل نیست، مستند نشان داد که او با همه طیف افرادی که دل در گروه اعتلای ایران اسلامی دارند، دست اخوت داده و می‌دهد. برایش دولت‌ها فرقی ندارند. چون پدری مهربان دست حمایتش را بر سر هرکس که طلب کند، می‌کشد. فرقی ندارد اصلاح‌طلب باشد، اعتدالی یا انقلابی، فقط باید عاشق وطنش باشد. جلیلی با پایی که جا مانده، سال‌ها دویده، وجب به وجب این خاک زرخیز را سر زده با مردم و دردمندان نشست و برخاسته، دل به مشورت نخبگان سپرده، با زنان و مردان جوان ساعت‌ها گعده داشته، اما هیچ وقت صدای کارهایی که کرده را بلند نکرده است. او وقتی رییس جمهور نبوده، استان به استان، روستا به روستا سفر کرده و فرصت‌ها و تهدیدها را در کف میدان لمس و کشف کرده است.

بگذارید اعترافی بکنم، وقتی دیدم پدرانه ساعت‌ها راه را کوبید تا از مزرعه‌ی خانمی بازدید کند که سال ۵۷ به آمریکا رفته و الان برگشته تا باری از دوش این مملکت بردارد و برای زنان سرپرست خانوار اسباب رزقی فراهم کند، به انقلاب خمینی کبیر و دست پرورده‌های گفتمانش بالیدم. وقتی شنیدم که کارگر هپکو ناامید از رنج بی‌تدبیری تا مرز خودکشی رفته دلم سوخت. اما وقتی گفت «شما برای ما بوی رییسی را داری» دلم آرام گرفت. می‌دانم او اگر رأی هم نیاورد دست از تلاش برنخواهد داشت چون وطن برایش هتل نیست. چون دستش زیر تیغ منافع احزاب نیست. چون بیش از محق بودن، خودش را مکلف و وام‌دار انقلاب خمینی کبیر می‌داند. مستند را که دیدم راز هتاکی کیانیان را بیشتر فهمیدم. آنها از ذهن شما می‌ترسند. ذهنی که بین منافع مردم و منافع حزبی دیوار سخت کشیده، ذهنی که آنقدر کتاب خوانده و بر مبانی اشراف دارد که بین سکولاریسم و اسلام ناب دیوار کشیده، ذهنی که به مذاکره با آمریکا هیچ وقت خوش‌بین نبوده و بین منافع ملی و زیاده‌خواهی آمریکایی دیوار کشیده و نفوذناپذیر است. آقا سعید! بگذار عده‌ای تو را قبول نداشته باشند. بگذار برخی تو را و برنامه‌هایت را مسخره کنند. اما من مومن‌تر از قبل هم دعایتان می‌کنم هم تبلیغتان را. خدا شما را در مسیری که در پیش گرفته‌اید ثابت قدم بدارد.

 نضج‌گرفتن مظاهر مدرنیسم و به‌ویژه فضای‌ مجازی و گسترش افراطی داده‌های عمدتا بدون عمق، سبب ایجاد نوعی حس استقلال از رجوع به متخصص در اذهان شده که می‌توان از آن به «توهم دانایی» تعبیر کرد. علامه‌ی گوگل در پدیدآمدن چنین ذهنیتی نقشی محوری دارد. ویکی‌پدیا نیز که در هر زمینه‌ای جایگزین کتب مرجع و تخصصی شده، پای لنگ دیگر این توهم است. البته این آفت تنها گریبان‌گیر نسل جوان نیست بلکه رسانه‌های نوین به‌علت عاملیت‌دادن به کاربر و تشویق به ابراز وجود سبب‌ساز بستری شده‌اند که اشخاص مختلف از نخبگان گرفته تا افراد عادی با مستمسک قرار دادن حق «آزادی بیان» در هر زمینه‌ای اظهار نظر می‌کنند و بدون داشتن اطلاعات کافی یا پیوست مطالعاتی در یک موضوع تخصصی، له یا علیه آن، موضع می‌گیرند تا جایی‌که چنین اظهارنظرهایی سبب بدبینی نسبت به دین و تحریف حقیقت و در مواردی به‌خطر افتادن امنیت ملی می‌شود. علی‌الخصوص اگر شخص به علت دنبال‌کنندگان بالا دارای دایره‌ی اثرگذاری وسیعی باشد.

▫️ شهید مطهری در کتاب فلسفه‌ی تاریخ از خطر وجود نیم‌ها سخن گفته و خطر ناقص برخی چیز‌ها را بیشتر از عدم محض آن دانسته و می‌گویند: «آدمی که عالم نیست، چون می‌داند عالم نیست، لااقل تسلیم در مقابل عالم است. مثل کسی که طبیب نیست، می‌داند طبیب نیست از وجود طبیب بهره می‌برد. اما نیمچه طبیب، چون خودش را طبیب می‌داند تسلیم یک طبیب نیست، آن‌وقت از همان علم ناقصش می‌خواهد استفاده بکند به جای سود، زیان می‌برد. نیمچه مجتهد‌ها و نیم‌روشنفکر‌ها و نیم‌های دیگر که یک چیزکی می‌دانند و چیز‌های دیگر را نمی‌دانند، خطرشان بیشتر است. این‌ها به سر چهار کلمه یا شعار، بدون اینکه متعمق بشوند و درست عمقش را دریابند، این چهار تا شعار، این‌ها را از جا حرکت می‌دهد». 

▪️ از سوی دیگر، در عصر مجازی و انفجار داده‌ها ما با آگاهی در معنای خاص آن یعنی «اطلاعات» مواجهیم که برای زیست انسانی اگرچه لازم اما کافی نیست. چراکه انسان برای زندگی شرافتمندانه نیاز به نوعی خودآگاهی دارد که تنها با مصرف داده‌های بی‌شمار حاصل نمی‌شود. از قضا انسان که برای زیستن آگاهانه نیاز به تفکر عمیق در مورد حقیقت وجود خویشتن دارد، هویتش زیر انبوه داده‌ها دفن می‌شود. نیل پستمن، متخصص آمریکایی رسانه، می‌گوید بشر گذشته به اندازه‌ی یک کوزه اطلاعات داشت و آن را تا آخرین جرعه می‌نوشید اما بشر مدرن در کنار اقیانوس عظیمی از اطلاعات از تشنگی می‌میرد.