اندر خم یک کوچه

 نضج‌گرفتن مظاهر مدرنیسم و به‌ویژه فضای‌ مجازی و گسترش افراطی داده‌های عمدتا بدون عمق، سبب ایجاد نوعی حس استقلال از رجوع به متخصص در اذهان شده که می‌توان از آن به «توهم دانایی» تعبیر کرد. علامه‌ی گوگل در پدیدآمدن چنین ذهنیتی نقشی محوری دارد. ویکی‌پدیا نیز که در هر زمینه‌ای جایگزین کتب مرجع و تخصصی شده، پای لنگ دیگر این توهم است. البته این آفت تنها گریبان‌گیر نسل جوان نیست بلکه رسانه‌های نوین به‌علت عاملیت‌دادن به کاربر و تشویق به ابراز وجود سبب‌ساز بستری شده‌اند که اشخاص مختلف از نخبگان گرفته تا افراد عادی با مستمسک قرار دادن حق «آزادی بیان» در هر زمینه‌ای اظهار نظر می‌کنند و بدون داشتن اطلاعات کافی یا پیوست مطالعاتی در یک موضوع تخصصی، له یا علیه آن، موضع می‌گیرند تا جایی‌که چنین اظهارنظرهایی سبب بدبینی نسبت به دین و تحریف حقیقت و در مواردی به‌خطر افتادن امنیت ملی می‌شود. علی‌الخصوص اگر شخص به علت دنبال‌کنندگان بالا دارای دایره‌ی اثرگذاری وسیعی باشد.

▫️ شهید مطهری در کتاب فلسفه‌ی تاریخ از خطر وجود نیم‌ها سخن گفته و خطر ناقص برخی چیز‌ها را بیشتر از عدم محض آن دانسته و می‌گویند: «آدمی که عالم نیست، چون می‌داند عالم نیست، لااقل تسلیم در مقابل عالم است. مثل کسی که طبیب نیست، می‌داند طبیب نیست از وجود طبیب بهره می‌برد. اما نیمچه طبیب، چون خودش را طبیب می‌داند تسلیم یک طبیب نیست، آن‌وقت از همان علم ناقصش می‌خواهد استفاده بکند به جای سود، زیان می‌برد. نیمچه مجتهد‌ها و نیم‌روشنفکر‌ها و نیم‌های دیگر که یک چیزکی می‌دانند و چیز‌های دیگر را نمی‌دانند، خطرشان بیشتر است. این‌ها به سر چهار کلمه یا شعار، بدون اینکه متعمق بشوند و درست عمقش را دریابند، این چهار تا شعار، این‌ها را از جا حرکت می‌دهد». 

▪️ از سوی دیگر، در عصر مجازی و انفجار داده‌ها ما با آگاهی در معنای خاص آن یعنی «اطلاعات» مواجهیم که برای زیست انسانی اگرچه لازم اما کافی نیست. چراکه انسان برای زندگی شرافتمندانه نیاز به نوعی خودآگاهی دارد که تنها با مصرف داده‌های بی‌شمار حاصل نمی‌شود. از قضا انسان که برای زیستن آگاهانه نیاز به تفکر عمیق در مورد حقیقت وجود خویشتن دارد، هویتش زیر انبوه داده‌ها دفن می‌شود. نیل پستمن، متخصص آمریکایی رسانه، می‌گوید بشر گذشته به اندازه‌ی یک کوزه اطلاعات داشت و آن را تا آخرین جرعه می‌نوشید اما بشر مدرن در کنار اقیانوس عظیمی از اطلاعات از تشنگی می‌میرد.

شهید آوینی در کتاب رستاخیزجان به نقل از آلبر کامو، فیلسوف و نویسنده‌ی فرانسوی می‌نویسد: «کلمه‌های آزادی و برابری را، هم بر سردر زندان‌ها می‌نویسند و هم بر سردر معابد بازرگانی، با این همه به فحشا کشاندن کلمه‌ها با عواقب آن همراه است» در ادامه با بیان اینکه جامعه‌ی ما نیز مبتلابه این فحشا است، می‌گوید: «ما امروز شاهد عواقب همان امری هستیم که کامو می‌گفت؛ به فحشا کشاندن کلمات. هیچ کلمه‌ای دیگر در شأن حقیقی خویش واقع نیست و در فرهنگ رسانه‌ای، هر کلمه بر انواع و اقسام معانی متضاد دلالت دارد». قصه‌ی امروز شعار «زن زندگی آزادی» نیز، طبق آنچه این فیلسوف فرانسوی گفته، ابتلای به فحشای کلمات است. از زن می‌گویند اما نمی‌گویند کدام زن؟ زندگی را فریاد می‌زنند اما نمی‌گویند کدام زندگی؟ آزادی را بر سر دست گرفته‌اند اما نمی‌گویند کدام آزادی؟ بیراه نیست اگر بگویم این شعار فریبنده از همان بدو تولد تا به امروز که به مدد غول‌های رسانه‌ای و هشتک‌پرانی‌ها و فیو و ریتوئیت‌های دلاری و ریالی ترند شده، مبتلا به فحشا بوده است. اجازه دهید فارق از هیاهوها قدری به ظاهر فریبنده‌ی این شعار نشتر بزنیم و کمی با آن روی این سکه‌ی سیاه آشنا شویم.

این شعار از دل گروهکی تروریستی به نام پ.ک.ک برآمده است. خشن‌ترین و افراطی‌ترین گروه کرد در تاریخ معاصر ترکیه که نضج گرفته از اندیشه ی مارکسیسم - لننیسم است و با نگاهی ابزاری به زنان و دختران، آنها را در فعالیت‌های خشن و مسلحانه به بهانه‌هایی چون میهن‌پرستی و رسیدن به آزادی به کار گرفته و با ذبح زنانگی، آنها را به چیزی شبیه یک مرد خشن تبدیل کرده و هویتشان را می‎رباید. فمنیسم حاکم بر این گروه نه تنها در جهت احقاق حق زنان کاری از پیش نبرده، بل‌که متأثر از ایدئولوژی سکولار کمونیست اوجالان با تبدیل کردن زن به برده‌ی جنسی مردان، او را به ابتذال کشانده است. زن در ایدئولوژی این گروه تروریستی تنها ابزاری برای جذب نیروی بیشتر در رقابت با دیگر احزاب کردی همچون بارزانی است. اعضای سیه روز و ساده‌لوح این گروه باید به دور از خانواده با زندگی در مناطق کوهستانی، هم مردانه کار کنند، هم ابژه‌گونه بردگی جنسی کنند هم سلاح‌گونه در مسیر اهداف سیاسی و مبارزاتی گروه، خرج عملیات انتحاری شوند.

پ.ک.ک با نگاهی منفی به نهاد خانواده، ازدواج را میوه‌ی ممنوعه و آن را عامل عقب ماندگی زنان می‌داند. پژاک شاخه‌ی ایرانی این گروه تروریستی که تاکنون عامل مرگ و ربوده شدن صدها کودک و نوجوان ایرانی بوده، در اساسنامه خود آورده است: «زن آزاد، به معنای جامعه آزاد است…در همین رابطه نقش سنتی مرد باید واژگون شود». این گروه خشن که ازدواج را عامل عقب‌ماندگی زنان می‌داند، مردسالارانه ارتباط زنان با دنیای علم و تکنولوژی را قطع می‌کند. از زن آزاد دم می‌زند، اما برای اسارت زنان در مناطق کوهستانی توضیحی نمی‌دهد. اعترافات یکی از زنان عضو این گروه که با تلاش نیروهای امنیتی ترکیه موفق به فرار شده، ذره‌ای از ظلم این گروهک تروریستی در حق زنان را آشکار می‌کند. او می‌گوید: «اولین جایی که من را بردند ساختمان حزب دموکراتیک خلق‌ها در وان بود، آنجا پس از صحبت با دو زن من را به مردی تحویل دادند. آن‌ها با دروغ و نیرنگ من را فریب دادند. خانواده سختگیری داشتم و آنها به من وعده آزادی دادند. اول همه چیز عادی و خوب به نظر می‌رسید تا اینکه به اردوگاه رفتم و در آنجا تازه با واقعیت مواجه شدم. بارها شاهد تجاوز به مردان و زنان شدم. یک زن را که قصد فرار از این گروه داشت به فرمانده خودخوانده منطقه‌ای این گروه تحویل دادند و وی بارها به این زن تجاوز کرد».

حبیبه اوچال معاون حزب عدالت و توسعه در گزارشی با عنوان «تروریسم و زنان پ.ک.ک» آورده است: «پ.ک.ک» باعث شده مردم در میان قتل‌عام‌ها رنج بکشند. پ.ک.ک هم زنان عضو این سازمان و هم مادران دختران ربوده شده را بدبخت کرده است». اقدام به خودکشی راهکار دختران جوان برای رسیدن به آزادی است. خشونت، اختناق و خفقان حاکم بر گروه، دخترانی را که با شعارهای فریبنده‎ به اسارت پژاک درمی‌آیند و به خاطرتجاوز جنسی، معصومیتشان را از دست رفته می‌بینند، به انتخاب مرگ اجباری سوق می‌دهد. وقتی این گروهک برای زنان و دختران ارمغان‌آور مرگ و اسارت است، چگونه می‌تواند برای زنان ایران آزادی و زندگی به ارمغان آورد؟

مهسا را بهانه کردند تا…..

در ماجرای #مهسا_امینی اکثرا در زمینی بازی کردیم که از قبل توسط دشمن تدارک دیده شده بود. دشمن با مرگ مهسا امینی و بولد کردن مسئله‌ی #گشت_ارشاد که به جرأت می‌توان گفت نه تنها مسئله‌ی کلان کشور نیست که حتی اجرای آن در تهران حالتی فراگیر ندارد، مدیریت اذهان ما را در دست گرفت و با حجم تولیدات رسانه‌ای و طوفان مجازی که بر پا کرد اکثر ما را دچار خطای شناختی کرد. به گونه‌ای که همه‌ی ما مشغول همان موضوعی شدیم که خواست و صید دشمن بود. شاهد بر این مدعا 50 میلیون جستجوی نام مهسا امینی در موتور جستجوگر گوگل که بی‌سابقه است. ما باور کردیم که نظام ظالم است خصوصا در حق زن و خیلی زود فراموش کردیم بیانات اخیر رهبرمان را که: «زن باشرف و با استعداد ایرانی یکی از بزرگترین ضربه‌ها را به تمدن غرب زده است».
.
ما از یاد بردیم که در مسئله‌ی زن از غرب طلبکاریم و نه بدهکار. ما بی انصاف شدیم در حق نیروی انتظامی و امنیتی کشورمان که چه در اخلاق و چه در ایثار قابل مقایسه با نیروهای امنیتی و نظامی غرب نیست که فقط با زبان باتوم و سلاح گرم با زنان بی‌پناه تعامل می‌کند و هم داستان با مزدورانشان به پایه‌های اقتدارمان تاختیم. ما مرعوب فضای رسانه‌ای غرب‌ساخته‌ای شدیم که با بولد کردن یک نقطه ضعف موفق شد تا تمام نقاط قوت و تلاش‌های مسئولانه‌ی کارگزاران را نبینیم و چشم بر مسیری فروبندیم که به سمت امید در حال ریل‌گذاری است. ما فراموش کردیم 40 شهید نیروی انتظامی طی ۶ ماه گذشته را و ناخواسته نیرویی را مورد هجمه‌ قرار دادیم که از ارکان اقتدار و امنیت کشورمان است. ما با نگاه صفر و صدی خطا و خدمت را یک کاسه کردیم و بین مسئول خادم با خائن خط‌کشی نکردیم.
.
نخبگان ما با بولد کردن خطاهای داخلی، یا سهمی برای دشمن قائل نشدند و یا سهمش را کمرنگ کردند و غافل شدند از هیاهوهایی که از نظر دامنه‌ی اثرگذاری نه تنها کم از فتنه‌ی آبان 98 نداشت که با آن برابری می‌کرد و از آمریکایی‌ها تا جریان‌های معاند از منافقین، تجزیه‌طلب‌ها، سلطنت‌طلب‌ها و سرویس‌های عربی و عبری را به خط کرد تا یک بار دیگر آشوب را مهمان خیابان‌های پایتخت و شهرهای کردنشین کند. غم مهسا سنگین بود اما غبار برخاسته از فتنه‌ی مزدوران اجازه نداد به اندازه بگرییم و دل خوش باشیم به مسیر درستی که دولت سیزدهم در حال طی کردن است. مسیری که در حال بازسازی تنگه‌های احد جمهوری اسلامی است و تلاش می‌کند تا زمینه‌ها و بسترهای براندازی که چشم امید دشمنان به آن است را بی‌اثر کند.

و کفتارهایی که هم قاتلان امید مردمند و هم وحشیان کف خیابان این امید و اقتدار را برنمی‌تابند، اقتداری که فراتر از مرزها با گام‌های تمدنی اربعینی‌ها در حال حرکت به سمت تشکیل دولت کریمه است. ان‌شاءالله

طیف واکنش‌ها در رابطه با اولین حضور زنان در ورزشگاه بسیار متنوع و متفاوت است. از برخوردهای دگم و قضاوت‌های غیرمنصفانه تا تفسیرهای روشنفکرمآبانه و سهل‌اندیشانه تا طعنه‌هایی از این دست که «زور فیفا بر حوزه‌ی علمیه چربید». از سویی می‌توانی کلیدواژه‌ی «عادی‌سازی شد» را در میان ادبیات افرادی ببینی که به گفته‌ی خودشان به آرزوی دیرینه‌شان رسیده‌اند.این کنش‌ها، واکنش‌ها و تقابل‌ها همه درد مخاضی است که جامعه‌ی ایرانی برای گذر از سنت به مدرنیته از سال‌های توسعه‌ی رضاخانی متحمل شده است. از همان سال‌هایی که با برای پیاده‌سازی مدرنیته نیاز به نهادینه سازی فرهنگ توسعه بود.

در کتاب «رضاخان و توسعه‌ی ایران» می‌خوانیم :«
رژیم پهلوی اول درصدد دگرگونی ساختارهای فرهنگی و اجتماعی ایران بود و متأثر از ترکیه و غرب می‌خواست جامعه را به سوی نوگرایی و مدرنیسم سوق دهد….دست‌یابی به این هدف نیازمند آن بود تا اخلاق و رفتار عمومی که عمدتا سنتی و مذهبی بود تغییر یافته و دگرگون شود. برای این دگرگونی نیز ضروری بود تا فرهنگ و سطح نگرش عمومی متحول شود».

از رهگذر همین اقدامات بود که تغییر صوری و ظاهری در فرهنگ ایران به وجود آمد و ماحصل این اقدامات، ظهور طبقه‌ی متوسط جدید شهری بود. افرادی که به استخدام ادارات مختلف درآمدند و با دیسیپلین رضاخانی کارمند عدلیه و بلدیه شدند. سیاست توسعه‌محوری که تلاش کرد با کلاه پهلوی دوران گذر از سنت به مدرنیته را با بسط شهرنشینی سرعت بخشد.

طبقه‌ی متوسط شهری که از دل جامعه‌ی سنتی_مذهبی بیرون آمده بود، هم دل در گرو سنت و‌مذهب داشت و هم مرعوب مدرنیته و‌ جلوه‌های فرهنگی غرب بود. این شیوه از توسعه بر طبق نظریه‌ی جامعه‌شناس آمریکایی به تئوری نوگرایی شهرت دارد. بر طبق این نظریه جامعه‌ی سنتی به سمت جامعه‌ی بشری سکولار کوچ می‌کند و این امر به واسطه‌ی گسترش و نشر عناصر فرهنگی كشورهای غربی در كشورهای جهان سوم به وقوع می‌پیوندد.

به عقیده‌ی لرنر این کوچ فرهنگی از کوچ جغرافیایی آغاز می‌شود و به کوچ طبقاتی و در نهایت به کوچ روانی می‌انجامد. تاکید لرنر در این کوچ روانی بر وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌هاست. چرا که لازمه‌ی کوچ روانی، تغییر نگرش مردم یک جامعه است و بهترین ابزار استفاده از رسانه‌های جمعی است‌.

طبقه‌ی متوسطی که در دوره‌ی رضاخانی ظهور پیدا کرد و از طبقه‌ی سنتی مولد روستایی به طبقه‌ی مصرف‌گرای شبه مدرن شهری تبدیل شد بعد از انقلاب و از میانه‌ی دهه‌ی هفتاد با سیاست‌های توسعه‌محور دولت‌های وقت، روز به روز فربه‌تر شد. ادبیات این قشر خیلی با ادبیات تکلیف‌محورانه‌ی انقلابی میانه‌ای ندارد و بیشتر به دنبال حقوق شهروندی و مطالبه از حاکمیت است.

بخشی از این طبقه را زنانی تشکیل می‌دهند که دیگر سنتی نیستند و با ادبیات حقوق‌محور و درکی شبه مدرن از دین‌داری تلاش می‌کنند تا حقوقشان را از حاکمیت اخذ کنند. اما از آنجایی که این قشر نیز در مرحله‌ی گذر روانی با رسانه‌ها مدیریت احساسی می‌شوند، اغلب در رابطه با  اولویت نیازها و حقوقشان دچار سوء تحلیل شده و از همین رو با حاکمیت دچار چالش می‌گردند. اینجاست که ضرورت توجه به فقه نظام بیش از پیش مشخص می‌شود که دیگر از بیش از این نمی‌توان با قواعد اکل میته در برابر چنین ادراکاتی دوام آورد.

نظام جمهوری اسلامی که به فرموده‌ی رهبر انقلاب به دنبال الگوی زن سوم انقلاب است، می‌بایست جدی‌تر به اصلاح ساختارهای اجتماعی مردسالارانه‌ی غربی بیاندیشد و طرحی نو درافکند. ساختارهایی که پاسخگوی نیازهای شرعی و حلال هر دو جنس باشد و از درغلتیدن زنان طبقه‌ی متوسط شهری به دام ادراکات فمنیستی و موج‌های هیفوسی جلوگیری کند. امیدوارم این عقب‌نشینی در ورود زنان به ورزشگاه از عقبه‌ی فکری صحیحی برخوردار باشد، اگر نه به فتح خاکریزهای بعدی توسط افکار هیفوسی فیفا ختم خواهد شد.

جماعت مذهبی در حال مستحیل شدن در جریان شبه مدرنی است که ارمغان توسعه‌یافتگی است. جریانی کهت طبقه متوسط شهری را درگیر سبکی متفاوت از سبک زندگی سنتی کرده و او را با خوانش جدیدی از دینداری مواجه کرده است. در این درک جدید از دینداری، فرد مذهبی تلاش می‌کند، اسلام را امروزی کند و شرع را بر عرف مدرن تطبیق دهد، حتی به غلط! یک زن مذهبی در رویارویی با این جریان شبه مدرن در حالی‌که تمایل به پوشش دارد اما دیگر تعریفش از پوشش، تعریفی نیست که یک زن سنتی دارد.

علت این چرخش در نگاه و تفکر، به مبانی‌ای برمی‌گردد که مدرنیته بر آن استوار است. روح حاکم بر مدرنیته، امانیسم یا همان نفس اماره است؛ نفسی که خود را در دایره‌ی ولایت الهی نمی‌بیند. خودش امر می‌کند، تشخیص می‌دهد و عمل می‌کند. نفسی که بالاصاله و بالذات معیار تشخیص، مبدأ و غایت قرار می‌گیرد و انسان را دایر مدار نظام هستی می‌داند. مدرنیته که با لحظه لحظه‌ی زندگی ما درآمیخته، تمام مناسبات انسانی، تعاملات محرم و نامحرم، نوع پوشش، بافت معماری شهری و مسکونی، روش و رویکرد آموزشی‌مان را متأثر از امانیسم کرده است.

سربند همین تأثیرپذیری و انفعال در برابر ساختارهای تمدنی غرب، زن مذهبی هنگام انتخاب پوشش ناخودآگاه به سمتی گرایش پیدا می‌کند که جامعه برای او تعریف می‌کند. او دریافته به سبکی از پوشش تمایل دارد که دیگر شبیه به پوشش یک زن سنتی نیست. ذهنیتی که از زن بودن خود پیدا کرده، ذهنیتی برساخته از رسانه و جریانات سیاسی و فرهنگی امانیسمی است. زنی که زیاد در کف جامعه حضور فیزیکی دارد. شاغل است. به راحتی با مردان تعامل دارد. لبا‌س‌های رنگی می‌پوشد. کافی‌شاپ می‌رود. از به تصویر کشیدن عاشقانه‌هایش با همسرش ابایی ندارد. حجابش متأثر از خوانش جدیدی که از پوشش پیدا کرده، دیگر ساده و غیر جذاب نیست. بل‌که دوست دارد هم پوشیده باشد، هم جذاب.

این تنها سرنوشت زن نیمه مدرن مذهبی نیست، بل‌که مرد مذهبی در چنین جامعه‌ای خوانشی متفاوت از مردان سنتی دارد. غیرت دارد اما در عین حال از کانون توجه بودن همسرش راضی است. دین‌دار است اما دین‌مدار نه. معیار انتخاب همسرش دیگر تنها نجابت و حیا نیست، زیبا، بی نقص و شاغل بودن همسر هم برایش اصالت ذاتی دارد. مذهبی است اما پای ثابت پیج های بلاگری و حجاب استایل‌هاست و مشغول احسنت گفتن به حجاب جذاب خانم بلاگر. زیستن در جامعه‌ای که دیده شدن را فریاد می‌زند، غض بصر را برایش تهی از معنا کرده است. جامعه‌ای چنین غوغاسالار که آرمانش دیده‌شدن است، دین را اینچنین عرفی می‌کند.

جامعه‌ای که علی‌رغم اسلامی ‌بودن، در برابر ساختارهای فرهنگی غرب واداده و همراه با روح امانیسمی ‌آن شده است. رهبر انقلاب ذیل تفسیر سوره‌ی بقره این وادادگی را این‌گونه تعبیر می‌کنند: « همیشه نظام‌های اجتماعی را به تورهای ماهیگیری مثال می‌زدم که گاهی در میان خود هزاران ماهی را می‌کشانند به یک سمت خاصی و آن ماهیان خودشان متوجه نیستند که با همان حرکت تور، دارند به یک طرفی کشیده می‌شوند و نمی‌فهمند که یک کسی دارد آنها را هدایت می‌کند در داخل تور، آنها خیال می‌کنند آزادند و دارند راه می‌روند، هیچ احساس اسارت هم نمی‌کنند. نظام‌های اجتماعی هم این چنین‌اند، حتی نظام صحیح هم به یک معنا همین‌طور است، اگر چه او دیگر اسارت نیست چون در او آگاهی و بینایی هست، وانگهی نظام مستند به خدا و بندگی بالاخره بندگی خداست، اما هر نظام اجتماعی این خصوصیت را دارد، انسان‌ها در نظام اجتماعی داخل یک تور نامرئی هستند و دارند کشانده می‌شوند به یک طرفی، اگر چنانچه آنها را به طرف بهشت ببرند، انسانها را به طرف بهشت می‌روند، و اگر بطرف جهنم ببرند، انسان‌ها دارند به طرف جهنم کشانده می‌شوند». برای جامعه‌ای که داعیه‌ی تمدن‌سازی اسلامی دارد، حل این معضلات فرهنگی و اصلاح سبک زندگی نیاز به راه‌کارهایی کلان در حد ایجاد ساختارهایی توحیدی و عبودیت‌محور دارد.